Nâng kỹ năng, ổn định việc làm

Chỉ trong 2 năm, chị Nguyễn Thị Hoa (quê Thanh Hóa) đã phải đổi 3 công việc do các chủ sử dụng lao động chỉ tuyển ngắn hạn

Hiện chị Hoa là công nhân (CN) tại một cơ sở gia công túi xách ở quận 6, TP HCM với thu nhập khoảng 7 triệu đồng/tháng.

Công việc bấp bênh

Trước đó, chị Hoa từng có hơn 7 năm làm việc tại một công ty giày da lớn ở quận Bình Tân, TP HCM. Nhưng từ năm 2022 - 2023, doanh nghiệp (DN) gặp khó khăn, cắt giảm nhân sự, khiến chị mất việc khi đã ngoài 40 tuổi. Trong khi chồng là lao động tự do, gia đình 6 người (có 4 con) sống trong phòng trọ chật hẹp, mọi gánh nặng tài chính dồn lên vai chị. Hơn 1 năm bấp bênh với các công việc tạm bợ, thu nhập không ổn định, chị buộc phải rút BHXH một lần để trang trải cuộc sống.

Đầu năm 2025, chị xin được việc tại cơ sở gia công túi xách hiện nay nhưng công việc cũng bấp bênh: không hợp đồng, không bảo hiểm, không chế độ an sinh, chỉ được trả lương theo ngày kèm bữa cơm trưa. "Con trai lớn phải nghỉ học đi làm khiến tôi day dứt mãi. Chỉ mong 3 đứa nhỏ học hành tới nơi tới chốn, có nghề nghiệp ổn định. Còn chuyện mua nhà hay nghỉ ngơi lúc về già, tôi không dám nghĩ tới" - chị Hoa bộc bạch.

Tương tự, chị Trần Mỹ Kim (ở trọ tại quận 8, TP HCM) cũng rơi vào cảnh thất nghiệp ở tuổi ngoài 40. Trước đây, chị là CN giày da tại Công ty TNHH Tỷ Hùng (quận Bình Tân), thu nhập ổn định, đủ lo cho gia đình. Nhưng cuối năm 2022, công ty gặp khó khăn, cắt giảm hơn 1.000 lao động, trong đó có chị.

Không bằng cấp, kỹ năng hạn chế, chị Kim chật vật tìm việc trong bối cảnh DN tuyển dụng khắt khe. Sau nhiều lần tìm kiếm, chị nhận việc công nhật tại một cơ sở sản xuất dây thun ở quận 8 với mức lương hơn 200.000 đồng/ngày. Hôm nào không có việc, chị chạy xe ôm kiếm thêm. Công việc kéo dài đến cuối năm 2024, khi cơ sở phải đóng cửa vì hết đơn hàng. Do không có hợp đồng lao động, chị cũng không được hưởng trợ cấp thất nghiệp, cuộc sống càng thêm túng bấn.

Đầu năm 2025, chị mới xin vào làm thời vụ tại một công ty may gần nhà. Dù từng có kinh nghiệm làm CN giày da nhưng chuyển sang lĩnh vực may mặc khiến chị gặp khó khăn vì thao tác chậm, do sản phẩm khác biệt, nên thu nhập cũng không cao. "Tuổi này chẳng còn nhiều lựa chọn, miễn có việc làm để nuôi con nhỏ, trả tiền trọ, lo chi tiêu hằng ngày là mừng rồi" - chị Kim nói.

Anh Nguyễn Hoàng Sơn (quê Bình Định) nhiều năm loay hoay trong vòng luẩn quẩn "tìm việc - mất việc - lại tìm việc". Trước đây, anh làm CN lắp ráp, đóng gói tại một nhà máy điện tử ở Khu Công nghệ cao (TP Thủ Đức, TP HCM). Công việc đơn điệu, thu nhập thấp khiến anh liên tục nhảy việc với hy vọng tìm được chỗ làm tốt hơn. Thế nhưng, khi bước sang tuổi 40, việc làm ngày càng khó kiếm vì các DN ưu tiên tuyển lao động trẻ.

Tự nâng cấp mình

Thiếu định hướng nghề nghiệp ngay từ đầu, chỉ quen làm các công việc phổ thông đơn giản, anh Sơn dần rơi vào thế bị động. May mắn, trong khu trọ có người quen làm nghề vệ sinh, bảo trì điện lạnh sẵn sàng hướng dẫn, giúp anh có công việc mới, tạm ổn định hơn. "Lúc trẻ không tính xa, giờ phải lo tập trung nâng cao tay nghề với những mong công việc được ổn định để lo cho gia đình, quan trọng nhất là các con được học hành tử tế, sau này không phải vất vả như cha mẹ" - anh Sơn bày tỏ.

PGS-TS Nguyễn Đức Lộc, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Đời sống xã hội (Social Life), đánh giá trong 5 năm qua, Việt Nam đang chứng kiến xu hướng phi chính thức hóa lao động gia tăng rõ nét. Đây không chỉ là hệ quả tất yếu mà còn phản ánh những thay đổi sâu sắc trong cấu trúc kinh tế - xã hội. 

"Quá trình số hóa đang tái định hình toàn bộ thị trường việc làm. Công nghệ phát triển nhanh, trong khi năng lực và kỹ năng của một bộ phận lớn người lao động (NLĐ) chưa theo kịp, tạo nên "nghịch lý phát triển" - kinh tế vận hành theo tiêu chuẩn mới nhưng nguồn nhân lực lại chưa được chuẩn bị đầy đủ để thích ứng" - ông Lộc phân tích.

Hệ quả là ngày càng nhiều lao động rơi vào nhóm việc làm phổ thông, thiếu ổn định, thu nhập bấp bênh, gần như không có BHXH và phúc lợi dài hạn. Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng đến khả năng tích lũy tài chính cá nhân mà còn kéo theo những hệ lụy về nhà ở, chăm sóc sức khỏe, an sinh xã hội và cơ hội phát triển nghề nghiệp.

Do vậy, ông Lộc khuyên NLĐ cần chủ động thích ứng, liên tục cập nhật kiến thức, nâng cao kỹ năng, sẵn sàng học hỏi và làm chủ công nghệ mới. Nếu không tự nâng cấp mình, NLĐ sẽ rất dễ bị đào thải ngay trên chính sân nhà.