Nghĩ về nghề viết thư pháp Việt

(NLĐO) - Phong trào thư pháp chữ Việt lên ngôi đã hình thành nên những chợ chữ Việt ngày xuân

Phong tục trưng dụng chữ chúc Tết, câu đối Tết trong những ngày đầu năm của người Việt có từ lâu trải qua những bước thăng trầm của lịch sử. Như một bản sắc văn hóa thấm vào tâm hồn con người, nghề viết thư pháp khó phai mờ cho dù xã hội đã hiện đại hóa, công nghiệp hóa đến đâu.

Nét đẹp văn hóa truyền thống của dân tộc

Trong nhịp sống hối hả và hiện đại của TP HCM, nghề viết thư pháp vẫn âm thầm tồn tại như một nốt trầm sâu lắng, giữ gìn một nét đẹp văn hóa truyền thống của dân tộc. Dù không còn phổ biến như xưa, thư pháp vẫn có một vị thế đặc biệt trong lòng người dân TP HCM, đặc biệt là vào các dịp lễ Tết.

Trong thập kỷ trước, khoảng 20 tháng Chạp, khi nhà nhà dọn bếp chuẩn bị cho ông Táo lên trời, con phố Hải Thượng Lãn Ông ngoằn ngoèo, sực mùi thuốc bắc, dưới những mái nhà rêu phong lợp ngói âm dương lại xuất hiện những chiếc lều rực rỡ màu đỏ giấy hồng đơn, chữ vàng. Trong chiếc lều đó, chỉ bày có một chiếc bàn đầy mực Tàu, giấy đỏ, một vài chiếc ghế cóc cho khách.

Phố Hải Thượng Lãn Ông xưa có trên 20 tiệm bán chữ. Nhưng rồi, phố xá đông đúc hơn, buôn bán nhộn nhịp hơn, cho thu nhỏ lại còn hơn 10 tiệm. Tuy thế, cảnh người mua, kẻ bán ở đây mỗi khi xuân về cũng không vì thế mà kém sầm uất, nhộn nhịp.

Một chủ tiệm cho biết, mỗi ông đồ có khoảng vài trăm câu đối. Những câu này ông đồ kiếm trong sách, hoặc người ta đem lại nhờ viết, rồi sưu tập. Có đủ kiểu chúc, đủ lời mừng, ai xem gì, thích câu nào thì mua chữ câu đó.

Kinh doanh thì có câu Sanh ý hưng long thông tứ hải. Tài nguyên quán tấn đạt tam giang; nông nghiệp thì có câu Tuế tuế phong thu hảo cảnh thì, Niên niên khai sáng tấn khế cơ. Tuy nhiên, có người không nhất thiết theo nghề nào cũng xài những câu thông dụng, như: Ngũ phúc lâm môn, Kim ngọc mãn đường hay Khai hoa phú quý, Tân xuân đại cát...

Tất cả các chữ này đều được viết lên giấy hồng đơn, với nét nhũ vàng. Người mua chữ rất chuộng màu đỏ, bởi họ cho rằng màu đỏ là màu vui vẻ, hạnh phúc. Tùy theo chiều dài của liễn, câu đối (thường từ 3,2 tấc, 5 tấc đến 1 mét), giấy tốt hay vừa, uy tín người viết ra sao mà giá tiền xê dịch từ 40.000 đồng đến 60.000 đồng. Với những ông đồ sống chủ yếu bằng nghề bán chữ, những phiên chợ chữ trước Tết là dịp làm ăn có khi bằng cả năm, có người viết cả trăm tấm một ngày.

Ngày nay, chợ chữ thư pháp nay không chỉ định cư ở Hải Thượng Lãn Ông mà còn sang khu Chợ Lớn (quận 5 cũ), đường Phạm Ngọc Thạch (quận 1 cũ), Trung tâm văn hóa quận 5, đến thờ Trần Hưng Đạo...

Chợ chữ Việt ngày xuân

Phong trào thư pháp chữ Việt lên ngôi đã hình thành nên những chợ chữ Việt ngày xuân. Khởi đầu chợ chữ Việt ở TP HCM, có lẽ là ông đồ Bùi Hiển. Một ngày cận Tết những năm trước đây, tôi có dịp chiêm ngưỡng bên góc đường Trương Định - Điện Biên Phủ, ông bày một góc chiếu, mấy lọ mực, giấy... Những ký tự Latinh dù không tượng hình nhưng cũng đầy ấn tượng với cái hồn của Nhân, Tâm Đức, Trí, Tài...

Chữ Việt ấn tượng nhất là những câu thơ ngắn, những triết lý ngắn về đời. Danh ngôn tình yêu, lẽ sống, những câu thơ nổi tiếng, ca dao, tục ngữ... là nội dung chính của thư pháp Việt. Khác với chữ chúc xuân của người Hoa ghi trên giấy hồng đơn, chữ Việt chỉ kén nền giấy trắng, mực đen giản dị, sang hơn tí chút có nền giấy đỏ.

Một bức thư pháp chữ Việt thường giá phải chăng, những bức có thêm khung, lề, cầu kỳ hơn thì có thể ăn giá gấp đôi, gấp ba. Khách mua chữ rất đa dạng, không chỉ người Việt mà có cả khách Tây, không chỉ có người già mà cả người trẻ. Sự hấp dẫn của thư pháp Việt, ngoài tâm linh còn có tính nghệ thuật và những ẩn ý nhắc nhở sau con chữ.

Nhiều nghệ nhân vẫn duy trì công việc viết thư pháp theo yêu cầu cho các mục đích như trang trí nội thất, làm quà tặng cá nhân, viết văn bia, hoặc trong các sự kiện khai trương. Từ chỗ chỉ có một vài người viết thư pháp Việt, đến nay, cứ mỗi dịp xuân về, góc phố nép mình bên đường Trương Định còn có 10-15 hàng chữ nữa. Rồi "chợ" chữ Nhà Văn hóa Thanh Niên, các CLB thư pháp cấp thành phố, phường...

Nhà thư pháp trẻ Võ Tuấn Xuân Thành cho biết người đi tìm chữ Việt ngày xuân không phải để thờ như dạng câu đối người Hoa mà để trưng bày, để tặng nhau. Vì thế, so với chợ chữ người Hoa thì thư pháp chữ Việt phong phú về nội dung hơn. Đôi khi, một bức chữ chỉ có một người là có thể hiểu được nó, vì đó là nỗi lòng, là tâm sự riêng...

Và dù dòng chảy cuộc sống hiện đại có cuốn trôi nhiều thứ, những nét chữ rồng bay phượng múa vẫn là minh chứng sống động cho tình yêu di sản và sự bền bỉ của người Việt trong việc bảo tồn những giá trị tinh hoa của dân tộc.