Người tiên phong thông tim bào thai níu lại sự sống

Can thiệp tim bẩm sinh ở trẻ sơ sinh vốn là kỹ thuật y khoa đầy thử thách, song việc "xông" thẳng vào bào thai để mở cửa sự sống thì quả là thành tựu đáng nể

Đầu năm 2024, 2 ca thông tim thai nhi đầu tiên tại Việt Nam được ê-kíp Bệnh viện (BV) Nhi Đồng 1 phối hợp với BV Từ Dũ (TP HCM) thực hiện thành công. Lần đầu tiên, những em bé mắc dị tật tim bẩm sinh nghiêm trọng, tiên lượng tử vong ngay trong bụng mẹ, đã có một cơ hội sống trước khi chào đời.

Thêm kỳ tích y học Việt

Người tiên phong đặt nền móng cho bước tiến y học mới này là TS-BS Đỗ Nguyên Tín, Trưởng Đơn vị Tim mạch Can thiệp - BV Nhi Đồng 1 cùng cộng sự - một hành trình lắm thử thách nhưng cũng đầy ngoạn mục, níu giữ một sự sống mới đang hình thành chưa trọn vẹn. Sau hơn 1 năm can thiệp, các em bé từng được cứu từ trong bụng mẹ đã khỏe mạnh, lớn lên từng ngày. Đối với ê-kíp bác sĩ, không có phần thưởng nào lớn hơn thế khi chứng kiến một sự sống mong manh, đứng giữa lằn ranh sinh tử, nay lớn lên bình thường với ánh mắt hồn nhiên, nụ cười ngây thơ.

Chị Nguyễn Phùng Phương Anh (29 tuổi, ở TP HCM) - mẹ của bé can thiệp bào thai thứ 2 - vẫn còn xúc động khi nhắc lại khoảnh khắc sinh tử ấy. "Lúc thai được 21 tuần, bác sĩ siêu âm phát hiện con bị hẹp van động mạch chủ. Tôi rơi vào trạng thái tuyệt vọng khi biết rằng nếu không can thiệp sớm, bé có thể không qua khỏi. Còn nếu giữ được, con cũng phải trải qua nhiều ca mổ và điều trị đau đớn suốt đời" - chị kể.

Sau nhiều lần hội chẩn giữa các chuyên khoa, bác sĩ tư vấn gia đình về hướng can thiệp nong van tim ngay trong bào thai. Đến tuần thai thứ 29, ca can thiệp diễn ra. Hai tuần sau, bé chào đời khi thai vừa tròn 31 tuần trong tình trạng ổn định. Khi tròn 1 tháng tuổi, bé tiếp tục được nong van tim và phẫu thuật sửa van. Đến nay, sức khỏe của bé phát triển tốt, ăn ngủ đều đặn và không còn biến chứng nguy hiểm. "Khi tỉnh dậy, tôi nghe tiếng vỗ tay của bác sĩ. Người ta nói ca mổ đã thành công, con tôi đã được cứu. Tôi bật khóc ngay lúc đó. Cảm giác ấy như từ vực thẳm được kéo lên. Với tôi, đây là điều kỳ diệu mà các bác sĩ mang đến cho gia đình. Nếu không có ca can thiệp ấy, tôi không dám tưởng tượng điều gì đã xảy ra..." - chị Phương Anh nghẹn ngào.

Thành quả là của cả tập thể nhưng người đi tiên phong với góp sức không nhỏ về chuyên môn phải kể là TS-BS Đỗ Nguyên Tín - người trực tiếp cầm kim xuyên qua bụng mẹ, dẫn đường vào tim bào thai để can thiệp. BS Tín cho rằng từ lâu ông đã day dứt khi chứng kiến nhiều trẻ sơ sinh mắc bệnh tim bẩm sinh bị phát hiện muộn, can thiệp trễ, thậm chí mất đi cơ hội sống. Nếu mình có khả năng giúp em bé tốt hơn, tại sao lại không làm? Điều dằn vặt này khiến ông tự hỏi và trả lời bằng chính hành động của mình khi bước vào lĩnh vực can thiệp tim bào thai - con đường mạo hiểm, đầy rủi ro và chưa từng ai thực hiện tại Việt Nam.

Phút giây "cân não"

Lần đầu tiên BS Tín tận mắt chứng kiến kỹ thuật này tại một hội nghị chuyên ngành ở Đức. Ông nhớ mãi hình ảnh một bác sĩ Brazil dùng kim luồn qua thành bụng sản phụ, xuyên tử cung rồi tiếp cận tim thai chỉ trong tích tắc. "Cả hội trường như nín thở. Nhìn cảnh ấy mà tái mặt. Vừa ngưỡng mộ vừa lo sợ. Nhưng trong tôi lại thôi thúc mãnh liệt mình cũng phải làm được như vậy" - BS Tín nhớ lại.

Trở về từ hội nghị, BS Tín bắt đầu mày mò học hỏi, từng bước nghiên cứu và rèn luyện tay nghề. Ban đầu, ông chỉ đứng quan sát các đồng nghiệp nước ngoài trong phòng mổ, sau đó được phép trực tiếp thao tác. Những bước đi đầu tiên này đặt nền móng mở lối cho hành trình chuyên sâu tim mạch nhi ở Việt Nam.

Theo BS Tín, ca thông tim bào thai đầu tiên được thực hiện là một thử thách lớn. Bào thai có dị dạng bánh nhau, xuất hiện bướu máu, đe dọa trực tiếp đến sự sống. Sau khi hội chẩn kỹ lưỡng với ê-kíp của BV Từ Dũ, ca can thiệp được thực hiện trong trạng thái "cân não" tuyệt đối. Mỗi ca chỉ kéo dài 5 - 10 phút, song cần độ chính xác đến từng milimet. Không có chỗ cho sai lầm. Một sơ suất nhỏ có thể khiến tim thai thủng, mất tim thai, không thể cứu vãn. Yếu tố quyết định thành công 1 ca thông tim bào thai là kết quả của hàng chục con tim khối óc y - bác sĩ các chuyên khoa sản, gây mê, tim mạch, kỹ thuật viên siêu âm... Tất cả phải phối hợp tuyệt đối ăn ý. "Ba yếu tố quyết định thành công là một ê-kíp đồng lòng, chuyên môn vững và sự tin tưởng của người mẹ. Trong đó, người mẹ chính là người dũng cảm nhất vì sẵn sàng đánh đổi tất cả để giành giật lại sự sống cho con mình" - BS Tín nhấn mạnh.

Dẫu vậy, không phải lúc nào mọi chuyện cũng suôn sẻ. Trong 9 ca thực hiện, có 2 ca thất bại, để lại ám ảnh nặng nề. "Có ca đâm kim vào nhưng tim co thắt lại, không thể can thiệp. Cảm giác bất lực ấy đè nặng nhiều đêm. Nhưng tôi luôn dặn mình nếu thất bại mà không học được gì thì sự mất mát ấy trở nên vô nghĩa. Phải đối diện, không đổ lỗi và không cho phép cái sai lặp lại" - BS Tín dằn vặt.

Mở ra thế giới

Không chỉ là người đi đầu trong nước, "tiếng lành đồn xa", chuyên môn tay nghề của TS-BS Đỗ Nguyên Tín còn thu hút sự quan tâm của giới y học nước ngoài đến Việt Nam để "tầm sư học đạo". Với hơn 20 năm nghiên cứu, BS Tín không chỉ sáng tạo nhiều kỹ thuật can thiệp tim bẩm sinh chưa từng có trong y văn mà còn chia sẻ kinh nghiệm với hàng trăm đồng nghiệp quốc tế. "Họ học trên ca bệnh thật, tôi hướng dẫn từng bước. Sau khi thuần thục, họ lại mời tôi qua hỗ trợ hoặc cử người sang học vài tháng đến cả năm" - BS Tín nói.

Dù không phải cơ sở đào tạo chính quy, BS Tín vẫn cấp chứng nhận chuyên môn sau quá trình thực hành, ghi rõ số ca và kỹ năng. Nhiều BS dùng chứng nhận này để hành nghề tại nước họ. Một số đại học châu Âu thậm chí đang đề xuất đưa trung tâm của ông thành module bắt buộc trong chương trình đào tạo BS chuyên khoa.

Trong số những học trò quốc tế đến học hỏi kỹ thuật can thiệp tim bẩm sinh tại Việt Nam, có BS Ryosuke Nakai đến từ BV Nhi Hyogo (Hyogo Children's Hospital - Nhật Bản). "Tôi đến Việt Nam để học kỹ thuật can thiệp tim bẩm sinh - lĩnh vực mà BS Tín là chuyên gia hàng đầu và rất nổi tiếng ở Nhật Bản. Chính thầy tôi đã giới thiệu tôi đến Việt Nam học hỏi. Dù thời gian lưu trú tại đây chỉ 4 tuần nhưng tôi cảm thấy đây là quãng thời gian vô cùng quý giá. Các BS ở đây làm việc rất nhanh, rất chính xác và điều đó là một quá trình đào tạo thực tiễn tuyệt vời đối với tôi" - BS Ryosuke chia sẻ.

Theo BS Ryosuke, qua những ca bệnh thực tế tại BV Nhi Đồng 1, anh đã học được cách xử trí các tình huống khẩn cấp, quy trình phối hợp đa chuyên khoa và đặc biệt là những kỹ thuật can thiệp tim ở trẻ sơ sinh và thai nhi - điều mà rất hiếm có cơ hội thực hành ở Nhật Bản. "Sau khi hoàn tất thời gian học ở Việt Nam, tôi hy vọng có thể áp dụng những kiến thức và kỹ năng đã học được để điều trị hiệu quả cho nhiều trẻ em ở Nhật. Đồng thời, tôi cũng mong rằng sẽ có thêm nhiều đồng nghiệp của mình từ Nhật sang Việt Nam để học tập, trao đổi và hợp tác" - BS Ryosuke nói thêm.

Với BS Tín, cứu người không bắt đầu từ lúc sinh ra mà từ ngay trong bụng mẹ, nơi sự sống bắt đầu và cũng là nơi mà y học có thể làm nên điều kỳ diệu. Hành trình chạm vào tim bào thai không chỉ là bước tiến của kỹ thuật y học mà còn là câu chuyện của niềm tin, khát vọng và trách nhiệm nghề nghiệp người thầy thuốc. "Thành công là của cá nhân. Nhưng chỉ khi nào nhiều người làm được, nhiều bệnh nhân được cứu thì đó mới gọi là thành tựu. Tôi chỉ là người bắt đầu, còn hành trình phía trước là của cả ngành" - BS Tín khiêm tốn.