Nhận diện sớm đột quỵ: Đừng bỏ qua những dấu hiệu nhỏ

Nhiều trường hợp có dấu hiệu cảnh báo đột quỵ sớm nhưng bị bỏ qua nên rơi vào nguy kịch, thậm chí tử vong nếu không được xử trí kịp thời trong "giờ vàng"

Ngày 14-8, tại chương trình talkshow "Nhận diện đột quỵ - Tận dụng giờ vàng" do Báo Người Lao Động tổ chức, các chuyên gia đầu ngành đã chia sẻ nhiều thông tin thiết thực giúp người dân hiểu rõ về nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết và hướng xử lý đột quỵ đúng cách.

Năm nguyên nhân chính

TS-BS Võ Văn Tân, Trưởng Khoa Nội Thần kinh - Bệnh viện Nhân dân Gia Định (TP HCM), cho biết đột quỵ xảy ra chủ yếu do rối loạn mạch máu não và được chia làm 2 nhóm lớn: Đột quỵ nhồi máu não (thiếu máu não) và đột quỵ xuất huyết não.

Với đột quỵ thiếu máu não, có 5 nhóm nguyên nhân chính, gồm: Xơ vữa động mạch lớn (mảng xơ vữa bong tróc gây tắc mạch máu não); bệnh lý mạch máu nhỏ - thường gặp ở người bệnh tăng huyết áp, đái tháo đường; thuyên tắc từ tim - thường gặp ở người bị rung nhĩ, bệnh van tim, suy tim; rối loạn đông máu (nguyên nhân hiếm gặp), bệnh hồng cầu hình liềm; không xác định nguyên nhân rõ ràng - thường gặp ở người trẻ, không có bệnh nền.

Với đột quỵ xuất huyết não, có 2 nhóm gồm: xuất huyết tự phát (do tăng huyết áp, thoái hóa mạch máu dạng bột) và xuất huyết do bất thường mạch máu (dị dạng, túi phình mạch não). Ngoài các biểu hiện phổ biến như méo miệng, yếu tay chân, nói ngọng, người đột quỵ còn có thể gặp các triệu chứng như mất thăng bằng, dễ té ngã; nhìn mờ 1 bên hoặc 2 bên; quên thoáng qua, lú lẫn; không nhận diện được đồ vật quen thuộc; chóng mặt kèm mất kiểm soát tư thế.

Cơn thiếu máu não thoáng qua (TIA) là một tình trạng cảnh báo sớm của đột quỵ nhưng lại dễ bị nhầm lẫn và bỏ qua. BSCK1 Hồ Thanh Lịch, Trưởng Khoa Nội tổng hợp - Bệnh viện Đa khoa quốc tế Nam Sài Gòn, cho biết TIA có các triệu chứng gần giống đột quỵ thật sự, như tê tay chân, méo miệng, nói ngọng nhưng sẽ hồi phục hoàn toàn trong vòng vài phút đến vài giờ. Tuy nhiên, nếu không kiểm soát tốt, người bệnh có thể đột quỵ thật sự ngay sau đó.

"Y học hiện nay đã xây dựng các thang điểm để đánh giá nguy cơ đột quỵ sau TIA. Người từng trải qua TIA cần tầm soát kỹ và điều trị các yếu tố nguy cơ như tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn nhịp tim…" - BS Lịch nêu rõ.

BSCK1 Đinh Hoàng Đức, Khoa Nội Thần kinh - Đột quỵ - Bệnh viện Gia An 115, cảnh báo ngày càng có nhiều ca đột quỵ ở người dưới 40 tuổi. Nguyên nhân thường là do lối sống không lành mạnh, ăn uống thiếu khoa học, hút thuốc, stress kéo dài, sử dụng thuốc kích thích, thuốc tránh thai lâu ngày... Với người trẻ, việc tầm soát không cần thực hiện thường xuyên nhưng nên chú ý nếu có người thân từng đột quỵ. Việc kiểm tra định kỳ mỗi năm một lần kết hợp với lối sống lành mạnh là cách tốt nhất để phòng tránh nguy cơ đột quỵ.

Nhiều người bị đột quỵ khi đang ngủ, tình trạng này chiếm khoảng 15%-20% tổng số ca. Có trường hợp buổi tối sinh hoạt bình thường, sáng hôm sau đã không thể đứng dậy, đi lại. Khi bệnh nhân nhập viện, bác sĩ cần xác định thời điểm khởi phát thật sự để biết họ còn trong "giờ vàng" hay không.

Nhiều người chủ quan, nghĩ là chỉ mỏi mệt, để đến trưa mới đi khám thì đã muộn. "Có bệnh nhân khởi phát từ một cơn đau đầu rất nhẹ nhưng thực chất là do tắc hệ tĩnh mạch xoang - một dạng đột quỵ hiếm gặp. Người này từng sử dụng thuốc tránh thai kéo dài, có triệu chứng như đau đầu, buồn nôn, dễ bị bỏ sót" - BS Lịch dẫn chứng.

Tận dụng "giờ vàng"

Một trong những yếu tố sống còn khi xử lý đột quỵ chính là "giờ vàng" - khoảng thời gian quý giá để cứu sống người bệnh, hạn chế tối đa di chứng.

Theo BS Tân, khái niệm "giờ vàng" có ý nghĩa với những bệnh nhân đột quỵ nhồi máu não. Quãng thời gian này rất quan trọng, giúp cứu sống bệnh nhân hoặc giảm nguy cơ bị bại liệt.

Bệnh nhân đến vào "giờ vàng" (trong khoảng 4-5 giờ) có thể điều trị bằng thuốc tiêu sợi huyết. Tùy mốc thời gian "giờ vàng" mà bác sĩ có cách điều trị phù hợp. Nếu bệnh nhân đến bệnh viện trễ hơn thì thực hiện lấy huyết khối bằng dụng cụ.

BS Lịch cho biết tế bào não nếu không được cấp máu, thiếu ô xy, dinh dưỡng thì trong thời gian ngắn sẽ mất chức năng. Bệnh viện Đa khoa quốc tế Nam Sài Gòn từng cứu một ca đột quỵ không xác định thời gian khởi phát, bệnh nhân ngủ dậy bị liệt nửa người. Bệnh viện chụp MRI thấy còn kịp thời nên chỉ sau vài giờ can thiệp, bệnh nhân đã trở lại bình thường.

BS Đức thông tin Bệnh viện Gia An 115 từng tiếp nhận 1 bệnh nhân nam khoảng 60 tuổi, đến bệnh viện không còn nói được, lỡ mất thời gian vàng vì sang ngày thứ hai. Tuy nhiên, các bác sĩ nhận định bệnh nhân còn cứu được. Sau quá trình can thiệp, điều trị, bệnh nhân hồi phục và có thể nói chuyện được.

"Với những trường hợp đột quỵ xảy ra tại vùng sâu, vùng xa hoặc ở nhà khi không gần cơ sở y tế, nên để bệnh nhân nằm trên ván cứng và gọi cấp cứu ngay. Người nhà phải nhớ dấu hiệu khởi phát để trình bày với bác sĩ điều trị" - BS Đức lưu ý.

Thay đổi lối sống, chớ theo "truyền miệng"

Tại chương trình, nhiều ý kiến bạn đọc lo ngại gần đây có nhiều vụ tai nạn giao thông thương tâm xảy ra khi tài xế đang lái xe bất ngờ bị đột quỵ. Với người làm nghề tài xế, cần làm gì để phòng tránh nguy cơ đột quỵ?

Trả lời câu hỏi này, BS Tân cho rằng nghề tài xế, đặc biệt là tài xế lái xe đường dài, thường phải thức khuya. Mặc dù đã có quy định lái xe liên tục 4 giờ phải dừng nhưng ít nhiều cũng ảnh hưởng đến sức khỏe tài xế, càng lớn tuổi càng có nhiều nguy cơ. Những đối tượng này cần phải kiểm tra sức khỏe định kỳ thường xuyên; ngay khi có triệu chứng phải đi tầm soát. Không nên chủ quan mà bỏ qua các dấu hiệu nhận biết. Đặc biệt, những tài xế có bệnh lý nền nên kiểm tra thường xuyên từ 3-6 tháng.

Các bác sĩ cũng cảnh báo hiện nay, người trẻ hay bị stress, ăn nhiều dầu mỡ, ít vận động, sử dụng nhiều chất kích thích... cũng làm tăng nguy cơ đột quỵ. Thay đổi lối sống là cách dễ dàng để ngăn ngừa đột quỵ.

Ngoài ra, các khuyến cáo cũng tập trung nêu rõ điều trị đột quỵ bằng phương pháp dân gian là phản tác dụng. Theo BS Tân, chích máu đầu ngón tay, nặn chanh vào miệng... hoàn toàn không phải là giải pháp khoa học, ngược lại còn phản tác dụng vì đã trì hoãn thời gian đưa bệnh nhân vào bệnh viện. Thay vì làm theo những biện pháp dân gian, người thân nên gọi Trung tâm Cấp cứu 115 để kịp thời xử lý. Đối với bệnh nhân hôn mê, phải để họ nằm nghiêng đầu, chờ cấp cứu đến. Trường hợp bệnh nhân đã ngưng tim, ngưng thở, cần thực hiện sơ cấp cứu ngay.

"Chúng ta có thể tự sơ cấp cứu cơ bản. Nếu có 2 người thì một người nhồi tim liên tục, 1 người hà hơi thổi ngạt. Trường hợp chỉ có 1 người thì kết hợp cả nhồi tim và hà hơi thổi ngạt cho đến khi đội ngũ y tế có mặt" - BS Tân chỉ dẫn.

BS Lịch nhấn mạnh điều trị đột quỵ là điều trị chuyên sâu, vì các triệu chứng rất dễ nhầm lẫn với bệnh lý khác. Điều này cũng dễ dẫn đến việc người nhà xử lý chưa đúng với tình trạng bệnh. Tâm lý chủ quan của bệnh nhân và người nhà là điều nguy hiểm nhất, trì hoãn thời gian cứu sống bệnh nhân. Nhiều người dùng những loại thuốc mang tính truyền miệng và cho rằng có thể điều trị đột quỵ, song có thể gây ngộ độc cho bệnh nhân.

"Theo tôi, nhiều người dân chưa có cái nhìn đúng đắn về đột quỵ và mức độ nguy hiểm của đột quỵ. Có những bài thuốc dân gian được truyền miệng cho rằng có thể điều trị bệnh này, song chưa có bất kỳ nghiên cứu khoa học nào chứng minh" - BS Đức khuyến cáo.