Nhiều bộ sách giáo khoa có lãng phí?

(NLĐ) - Trên thế giới, mô hình “một chương trình, nhiều bộ sách giáo khoa” đã được nhiều quốc gia áp dụng thành công.

Tại Nhật Bản, các nhà xuất bản cạnh tranh tự do nhưng phải tuân thủ chương trình khung quốc gia và tiêu chí thẩm định chặt chẽ. Học sinh được tiếp cận những bộ sách chất lượng, phù hợp với từng vùng miền. Tương tự, ở Mỹ, giáo viên được tự do chọn sách giáo khoa dựa trên chương trình chuẩn liên bang, giúp phát huy tối đa sự sáng tạo trong giảng dạy.

Xóa bỏ độc quyền

Trong bối cảnh giáo dục Việt Nam đang đổi mới căn bản, toàn diện theo tinh thần Nghị quyết 29-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương, chủ trương "một chương trình, nhiều bộ sách giáo khoa" đã trở thành một điểm nhấn quan trọng.

Chính sách này được cụ thể hóa qua Nghị quyết 88/2014/QH13 của Quốc hội, không chỉ mở ra cơ hội phát huy trí tuệ tập thể mà còn khẳng định vai trò của xã hội hóa trong việc nâng cao chất lượng giáo dục. "Một chương trình, nhiều bộ sách giáo khoa" đã phá bỏ tình trạng độc quyền trong biên soạn và xuất bản sách giáo khoa, vốn tồn tại trong nhiều thập kỷ trước đây.

Thay vì chỉ có một bộ sách do Nhà nước biên soạn, các tổ chức, cá nhân có đủ năng lực đều được khuyến khích tham gia biên soạn, tạo nên sự đa dạng về nội dung và cách tiếp cận. Một chuyên gia giáo dục nhận định, việc sử dụng nhiều bộ sách sẽ giúp hạn chế độc quyền in ấn, từ đó tránh tình trạng "tay trong, tay ngoài" trong xuất bản sách giáo khoa. Giáo viên và học sinh có quyền chọn lựa sách giáo khoa phù hợp để dạy và học. Do có tính cạnh tranh nên chất lượng ngữ liệu, chất lượng sách nói chung phải thật sự tốt nếu không muốn bị đào thải.

Việc sử dụng nhiều sách giáo khoa tạo cũng nên sự cạnh tranh, thúc đẩy giữa các nhà xuất bản, qua đó chất lượng sách giáo khoa ngày càng tốt hơn, hạ giá thành sách hạ xuống nhiều hơn.

Khi mới triển khai Chương trình GDPT 2018, nhiều thầy cô giáo và nhà trường còn băn khoăn, lo lắng về việc lựa chọn sách giáo khoa. Nhưng sau 5 năm, sách giáo khoa mới đã triển khai tất cả các khối lớp, các giáo viên đã quen với việc một chương trình có nhiều bộ sách. Với Chương trình GDPT 2018, sách giáo khoa đóng vai trò là "học liệu", không phải nguồn kiến thức duy nhất. Chính việc có nhiều sách giáo khoa đã giúp thay đổi quan trọng mục tiêu dạy học từ "truyền thụ kiến thức" sang dạy học "phát triển năng lực. Vai trò của giáo viên chuyển mạnh từ vị trí "người dạy" sang vị trí người "tổ chức, kiểm tra, định hướng" hoạt động của học sinh. Học sinh cũng được khuyến khích, tạo điều kiện mở rộng kiến thức, tham gia vào các hoạt động để vận dụng kiến thức vào thực tiễn…

Các bộ sách giáo khoa "Cánh diều", "Kết nối tri thức với cuộc sống", "Chân trời sáng tạo" đã mang đến nhiều lựa chọn cho giáo viên và học sinh. Mỗi bộ sách được xây dựng dựa trên chương trình giáo dục phổ thông 2018, nhưng cách trình bày, ví dụ minh họa và phương pháp giảng dạy lại có những điểm nhấn riêng, phù hợp với đặc thù vùng miền và đối tượng học sinh.

Giải quyết những tồn tại

Xã hội hóa sách giáo khoa được đánh giá là xu thế tất yếu, phù hợp với kinh nghiệm quốc tế, giúp hạn chế tiêu cực từ độc quyền và phát huy tính sáng tạo.

Dù vậy, chủ trương sử dụng nhiều bộ sách giáo khoa cũng đối mặt với không ít thách thức. Không ít người đã lên tiếng về việc thẩm định sách giáo khoa chưa đủ minh bạch, dẫn đến tranh cãi về chất lượng. Ngoài ra, giáo viên ở một số địa phương còn gặp khó khăn trong việc tiếp cận và làm quen với các bộ sách mới, đặc biệt khi cơ sở vật chất và thiết bị dạy học chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu đổi mới.

Để giải quyết vấn đề này, Bộ GD-ĐT đã ban hành Thông tư 27/2023/TT-BGDĐT, quy định rõ ràng về việc lựa chọn sách giáo khoa, đảm bảo tính công bằng và minh bạch. Đồng thời, các chương trình tập huấn giáo viên cũng được đẩy mạnh để nâng cao năng lực sử dụng các bộ sách giáo khoa mới. Việc kiểm soát giá sách giáo khoa cũng là một ưu tiên, nhằm đảm bảo học sinh ở mọi vùng miền đều có thể tiếp cận sách với chi phí hợp lý.

Có ý kiến cho rằng việc có nhiều bộ sách giáo khoa là lãng phí, nhưng rõ ràng lãng phí hay không còn phụ thuộc vào sự lựa chọn, cách khai thác, sử dụng của nhà trường, giáo viên và học sinh.