Tạo điều kiện để viên chức phát huy năng lực

Khi mở rộng quyền, sẽ khuyến khích viên chức chủ động hơn trong công việc, tạo động lực để họ đóng góp nhiều hơn cho xã hội

Việc cho phép viên chức ký hợp đồng lao động, hợp đồng dịch vụ làm việc bên ngoài được xem là phù hợp với xu hướng phát triển, song cần có cơ chế ngăn chặn xung đột lợi ích công - tư.

Luật Viên chức (sửa đổi), vừa được Quốc hội thông qua, sẽ có hiệu lực từ ngày 1-7-2026. Đáng chú ý, luật sửa đổi đã bổ sung quy định quyền của viên chức về việc thực hiện hoạt động nghề nghiệp và kinh doanh.

Tiến bộ, phù hợp

Điều 13 Luật Viên chức (sửa đổi) quy định viên chức được ký hợp đồng lao động hoặc hợp đồng dịch vụ với cơ quan, tổ chức, đơn vị khác nếu pháp luật về ngành, lĩnh vực không cấm; bảo đảm không xung đột lợi ích theo quy định của pháp luật về phòng chống tham nhũng, không trái với thỏa thuận tại hợp đồng làm việc, không vi phạm đạo đức nghề nghiệp.

Trường hợp điều này chưa được thỏa thuận trong hợp đồng làm việc thì viên chức phải được sự đồng ý bằng văn bản của người đứng đầu đơn vị sự nghiệp công lập; với người đứng đầu đơn vị sự nghiệp công lập thì phải được sự đồng ý bằng văn bản của cấp trên quản lý trực tiếp.

Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Việt Nga (đoàn Hải Phòng) cho rằng đây là quy định tiến bộ, phù hợp với xu hướng phát triển, góp phần tận dụng "chất xám" và trình độ chuyên môn của đội ngũ viên chức để đóng góp cho khu vực tư nhân. Khi mở rộng quyền này, theo bà Nga, sẽ khuyến khích viên chức chủ động hơn trong công việc, tạo động lực để họ đóng góp nhiều hơn cho xã hội.

"Tuy nhiên, cần có quy định không cho phép viên chức quản lý tham gia quản lý, điều hành các cơ sở kinh doanh, hoạt động tư nhân thuộc cùng lĩnh vực đang công tác. Mặt khác, cần quy định cơ chế kê khai minh bạch, giám sát và giải trình hoạt động góp vốn, tham gia quản lý của viên chức tại khu vực tư nhân, nhất là với viên chức quản lý" - bà Nga đề xuất.

Theo báo cáo giải trình, tiếp thu của Chính phủ, việc cho phép viên chức ký kết hợp đồng lao động, hợp đồng dịch vụ để thực hiện hoạt động nghề nghiệp bên ngoài là nhằm thể chế hóa chủ trương liên thông nguồn nhân lực giữa khu vực công và khu vực tư, tạo điều kiện để họ tăng thu nhập chính đáng. Luật cũng đã quy định rõ chỉ cho phép viên chức được ký hợp đồng lao động hoặc hợp đồng dịch vụ trong trường hợp pháp luật chuyên ngành không cấm.

Tiếp thu ý kiến của nhiều đại biểu Quốc hội, một số nội dung tại điều 6, điều 13 và các điều, khoản khác liên quan trong dự thảo luật đã được điều chỉnh, theo hướng bảo đảm quyền lợi của đội ngũ viên chức, xây dựng cơ chế chống xung đột lợi ích thông qua thỏa thuận tại hợp đồng làm việc, không được trái với quy định của pháp luật về phòng chống tham nhũng và pháp luật chuyên ngành. Luật cũng quy định rõ viên chức có trách nhiệm hoàn thành nhiệm vụ tại đơn vị mới được thực hiện hoạt động nghề nghiệp ở bên ngoài.

Mở rộng quyền, siết chặt nghĩa vụ

Cũng tại điều 13, Luật Viên chức (sửa đổi) cho phép viên chức được góp vốn, tham gia quản lý, điều hành doanh nghiệp, hợp tác xã, bệnh viện, cơ sở giáo dục, tổ chức nghiên cứu khoa học ngoài công lập - trừ trường hợp pháp luật về phòng chống tham nhũng, về doanh nghiệp hoặc pháp luật về ngành, lĩnh vực có quy định khác. Ngoài ra, viên chức còn được thực hiện các quyền khác trong hoạt động kinh doanh nếu không trái với quy định của pháp luật về hoạt động nghề nghiệp và quy định của cấp có thẩm quyền...

Trước đó, thảo luận ở hội trường Quốc hội, đại biểu Hà Đức Minh (đoàn Lào Cai) đánh giá nội dung trên là bước đổi mới, mở rộng quyền nghề nghiệp, khuyến khích sự chủ động, sáng tạo của đội ngũ trí thức khu vực công. Quy định này phù hợp với yêu cầu liên thông nguồn lực công - tư, giúp phát huy hiệu quả năng lực của viên chức trong lĩnh vực khoa học - công nghệ, giáo dục, y tế, chuyển đổi số.

Dù vậy, ông Minh cũng nhìn nhận dự thảo luật quy định phạm vi quá rộng, dễ dẫn đến viên chức tham gia hoạt động kinh doanh, thương mại tràn lan, gây xung đột lợi ích, ảnh hưởng đạo đức nghề nghiệp và chất lượng công vụ. Bên cạnh đó, cơ chế giám sát, kiểm tra, xử lý vi phạm chưa được quy định rõ ràng, dễ phát sinh việc lạm dụng vị trí công tác để trục lợi hoặc sử dụng tài sản công cho mục đích riêng.

Đồng quan điểm, đại biểu Cao Thị Xuân (đoàn Thanh Hóa) đánh giá việc cho phép viên chức ký hợp đồng hoạt động nghề nghiệp, tham gia kinh doanh là cần thiết, nhằm tận dụng năng lực, kinh nghiệm chuyên môn của họ để phục vụ xã hội, nhất là trong các lĩnh vực chuyên sâu. Điều này vừa giúp tăng thu nhập chính đáng cho viên chức vừa phù hợp với chủ trương đổi mới, phát huy mọi nguồn lực để phát triển đất nước.

Bà Xuân cho rằng khi mở rộng về quyền thì cũng cần phải siết chặt về nghĩa vụ. "Nếu không có cơ chế giám sát chặt chẽ thì có thể dẫn đến hệ lụy là nhiệm vụ chính của viên chức bị coi nhẹ, chất lượng dịch vụ công thiết yếu không được bảo đảm" - bà băn khoăn.

Tháo gỡ những ràng buộc

Nhiều viên chức rất đồng tình và đánh giá cao việc luật sửa đổi cho phép viên chức ký hợp đồng lao động hoặc hợp đồng dịch vụ ngoài đơn vị trong khuôn khổ pháp luật. Theo họ, đây là bước cải cách cần thiết, góp phần tháo gỡ những ràng buộc không còn phù hợp, đồng thời tạo động lực để đội ngũ viên chức phát huy tốt hơn năng lực chuyên môn.

Theo ThS Nguyễn Hoàng Trí, giảng viên một trường cao đẳng công lập ở TP HCM, thu nhập của nhiều viên chức hiện nay chưa tương xứng với công việc và áp lực hằng ngày, khiến họ khó toàn tâm toàn ý theo nghề. "Khi luật cho phép làm thêm hợp pháp bên ngoài, chúng tôi có thể tham gia nghiên cứu, đào tạo tại doanh nghiệp hay các hoạt động tư vấn chuyên môn. Việc này không chỉ giúp cải thiện thu nhập mà còn nâng cao năng lực thực hành nghề nghiệp" - ông nhận xét.

Ở lĩnh vực y tế, bác sĩ Phạm Minh An, công tác tại một bệnh viện tuyến đầu của TP HCM, nhận định quy định mới "giải quyết đúng nhu cầu thực tiễn". Theo ông, nhiều y - bác sĩ muốn đóng góp thêm cho xã hội bằng chuyên môn của mình nhưng chưa có hành lang pháp lý rõ ràng. "Chúng tôi mong sớm có hướng dẫn cụ thể thực hiện Luật Viên chức (sửa đổi) để việc hành nghề ngoài giờ không ảnh hưởng đến nhiệm vụ chính và bảo đảm chuẩn mực đạo đức" - ông bày tỏ.

Đối với đội ngũ nghiên cứu khoa học, ThS Lê Thị Ngọc Anh, chuyên viên một viện nghiên cứu thuộc UBND TP HCM, cho rằng luật mới đã mở rộng cơ hội để viên chức cọ xát thực tiễn, gia tăng kết nối với khu vực tư nhân. "Khi được tiếp cận doanh nghiệp và các tổ chức ngoài công lập nhiều hơn, chúng tôi có thêm kinh nghiệm, góp phần thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong chính đơn vị mình" - bà tự tin.

Nhiều viên chức nhấn mạnh cần phải có cơ chế kiểm soát chặt chẽ, nhất là quy định về việc công khai, giám sát để ngăn chặn xung đột lợi ích trong hoạt động công - tư. "Các bộ, ngành liên quan cần sớm ban hành tiêu chí cụ thể về phạm vi được phép, quy trình xin phép và chế tài nếu viên chức vi phạm, nhằm bảo đảm việc hành nghề ngoài đơn vị không làm giảm chất lượng phục vụ ở khu vực công" - một viên chức tại TP HCM kiến nghị.