Tiến tới nền kinh tế tri thức
Sau nhiều năm phát triển theo chiều rộng, mô hình tăng trưởng của TP HCM vẫn dựa nhiều vào đầu tư vốn và bất động sản
Để đạt mục tiêu tăng trưởng hai con số trong giai đoạn 2025 - 2030, TP HCM cần quan tâm đặc biệt đến năng suất nội tại của nền kinh tế và khả năng khai thông, phân bổ hiệu quả các nguồn lực.
Sau nhiều năm phát triển theo chiều rộng, mô hình tăng trưởng của TP HCM vẫn dựa nhiều vào đầu tư vốn và bất động sản, trong khi năng suất nhân tố tổng hợp (TFP) - thước đo phản ánh hiệu quả của đổi mới sáng tạo, công nghệ và quản trị vẫn chưa được cải thiện tương xứng với tiềm năng và lợi thế.
Khu vực dịch vụ chiếm tỉ trọng cao nhưng giá trị gia tăng chưa lớn. Khu vực công nghiệp vẫn thiên về gia công, lắp ráp. Khu vực tư nhân năng động nhưng còn thiếu sức bật về công nghệ và khả năng vươn ra thị trường quốc tế. Việc đầu tư cho khoa học - công nghệ, nghiên cứu và phát triển (R&D) và đổi mới sáng tạo còn thấp so với các đô thị cạnh tranh trong khu vực như Bangkok hay Kuala Lumpur. Điều này khiến tăng trưởng của TP HCM dễ rơi vào bẫy năng suất trung bình.
Trong bối cảnh TP HCM đã trở thành một siêu đô thị, phải có thể chế và bộ máy phù hợp. Theo đó, TP HCM cần tháo gỡ hai nút thắt gắn bó chặt chẽ với nhau, từ cải thiện năng suất tổng hợp thông qua đổi mới sáng tạo, tái cơ cấu ngành và đầu tư cho tri thức đến cải cách thể chế, tăng cường phân cấp, phân quyền để giải phóng, huy động và phối hợp hiệu quả các nguồn lực xã hội.
Việc mở rộng không gian phát triển ra các vùng phụ cận và thu hút dòng vốn FDI chất lượng cao, nếu được triển khai đồng bộ, có thể tạo ra bước nhảy mang tính cấu trúc cho TP HCM trong nhiệm kỳ tới, không chỉ về tốc độ mà còn về chất lượng tăng trưởng và vị thế của thành phố trong khu vực.
Sau hợp nhất, TP HCM hình thành một không gian kinh tế đa cực, tích hợp cảng biển, công nghiệp, đô thị, du lịch biển, tài chính… Điều này cho phép thành phố định hình cấu trúc phát triển theo hướng 4 hành lang, 3 cực, 2 cấp và 1 trung tâm.
Một khi không gian kinh tế được mở rộng và kết nối thông suốt, chi phí giao dịch, vận chuyển và đầu tư giảm đáng kể, đồng thời xuất hiện những hiệu ứng quy mô và lan tỏa sâu rộng hơn mà mô hình phát triển cũ không thể đạt được. Cùng với đó, dòng vốn FDI chất lượng cao, đặc biệt từ các tập đoàn công nghệ, tài chính, hậu cần và năng lượng sạch có thể trở thành động lực trực tiếp đưa TP HCM bước sang giai đoạn tăng trưởng dựa trên năng suất và đổi mới sáng tạo.
Trong bối cảnh dịch chuyển chuỗi cung ứng, Việt Nam đang nổi lên như điểm đến thay thế trong chiến lược Trung Quốc +1… và TP HCM là cửa ngõ tự nhiên nhờ hạ tầng cảng biển chiến lược, nhân lực chất lượng cao và vị thế kết nối quốc tế.
Lúc này, điều quan trọng không chỉ là thu hút FDI nhiều hơn mà là chọn lọc các dòng vốn có giá trị lan tỏa cao, vốn mang theo công nghệ, tri thức quản trị và mạng lưới toàn cầu. Nếu tận dụng được điều này, TP HCM có thể nâng cấp chuỗi giá trị sản xuất, phát triển mạnh các ngành như chip bán dẫn, tài chính, logistics thông minh, năng lượng tái tạo, công nghiệp văn hóa,... để từ đó chuyển dịch mô hình từ nền kinh tế gia công sang nền kinh tế tri thức.