Ứng xử với "món nợ" của ngành điện

Theo tờ trình của Bộ Công Thương, tính đến cuối năm 2024, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) lỗ lũy kế 44.792 tỉ đồng

Nếu được xem xét, thông qua, dự thảo nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 72/2025 về cơ chế, thời gian điều chỉnh giá bán lẻ điện bình quân sẽ mở ra cánh cửa để ngành điện xử lý khoản lỗ "treo" lơ lửng nhiều năm.

Theo tờ trình của Bộ Công Thương, tính đến cuối năm 2024, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) lỗ lũy kế 44.792 tỉ đồng, do ảnh hưởng của tình hình địa chính trị thế giới và chi phí mua điện tăng cao trong giai đoạn 2022-2023. Do đó, EVN kiến nghị cho phép đưa các chi phí phục vụ trực tiếp cho sản xuất, cung ứng điện mà chưa được tính đủ vào giá bán lẻ bình quân.

Đề xuất này phù hợp với quy định tại Luật Điện lực năm 2024 - đó là giá điện "bảo đảm phản ánh chi phí hợp lý, hợp lệ"; tạo điều kiện cho doanh nghiệp có lợi nhuận hợp lý để tái đầu tư. Dù vậy, vẫn cần có cách ứng xử khéo léo với "món nợ" lên đến hàng chục ngàn tỉ đồng, nếu không sẽ khó thuyết phục người tiêu dùng về việc họ phải gánh khoản thâm hụt trong quá khứ của ngành điện.

Theo nguyên tắc thị trường, giá bán phải cao hơn giá mua. Nhưng, EVN là doanh nghiệp nhà nước với trách nhiệm bảo đảm an sinh xã hội, an ninh năng lượng quốc gia... nên nhiều năm qua phải chấp nhận cơ chế giá mang tính hành chính, không phản ánh hết chi phí. Không thể phủ nhận yêu cầu hài hòa lợi ích nhà nước - người dân - doanh nghiệp là "gọng kìm" áp lên giá điện, khiến ngành điện khá chật vật trong việc cân đối tài chính. Thế nhưng, điện lại là ngành độc quyền tự nhiên: Nhiều người mua mà chỉ có một người bán! Làm thế nào để tính đủ chi phí vào giá mà không tạo ra kẽ hở dẫn đến nguy cơ bị lạm dụng chính sách lại là bài toán rất khó.

Đòi hỏi đầu tiên là sự minh bạch. Vai trò kiểm toán là rất lớn để làm rõ chi tiết các chi phí cấu thành nên khoản lỗ, từ đó bảo đảm chỉ hạch toán đúng những khoản hợp lý và hợp pháp vào giá bán lẻ. Với phần lỗ do nội tại ngành điện chậm cải cách, quản trị và vận hành chưa hiệu quả, bộ máy cồng kềnh, chưa tiết giảm chi phí hay do làm thất thoát, lãng phí nguồn lực... (nếu có), dứt khoát không được tính vào giá điện.

Bên cạnh đó, cần có cơ chế, lộ trình tính toán, phân bổ khoản lỗ vào giá điện một cách hợp lý, phù hợp với sức chống chịu của nền kinh tế và khả năng chi trả của người tiêu dùng; tránh thực hiện dồn cục vào một thời điểm sẽ dễ gây bức xúc trong dư luận và ảnh hưởng tiêu cực đến lạm phát.

Sâu xa hơn cả, khoản lỗ chi phí của nhà đèn thực tế không hoàn toàn do doanh nghiệp vận hành, quản trị kém hiệu quả mà do thị trường điện đến nay vẫn chưa thực sự có sự cạnh tranh đúng nghĩa. Điều này dẫn đến cơ cấu giá bị bóp méo, doanh nghiệp có nguy cơ mất cân đối tài chính, người dân thì mãi thắc mắc "sao giá điện chỉ tăng mà không giảm?". Chỉ khi nào giá điện được mạnh dạn trả về với thị trường đúng nghĩa, trên cơ sở hình thành thị trường điện cạnh tranh với những điều kiện cần thiết để bảo đảm sự vận hành ổn định, thì mới thật sự minh bạch, công bằng. Khi đó, sẽ không ai từ chối trả thêm tiền điện - hàng hóa cực kỳ thiết yếu đối với mỗi người dân và là huyết mạch của nền kinh tế.