"50 năm đổi mới của Nghệ thuật sân khấu Việt Nam" – Nhìn lại để tiến bước mạnh mẽ

(NLĐO) – Sự kiện quan trọng trong ngày Truyền thống Sân khấu Việt Nam đó là hội thảo đầy tâm huyết do Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam tổ chức.

Sáng 3-10 tại Ninh Bình, Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam đã tổ chức Hội thảo khoa học với chủ đề "50 năm chặng đường đổi mới của nghệ thuật sân khấu Việt Nam". 

Sự kiện có sự tham dự của đông đảo các nhà nghiên cứu, đạo diễn, nghệ sĩ, nhà quản lý văn hóa, đại diện các đơn vị nghệ thuật Trung ương và địa phương. Hội thảo là dịp kỷ niệm nửa thế kỷ hình thành và phát triển của một nền sân khấu giàu bản sắc và là cơ hội nhìn lại những thành tựu, hạn chế và đặt ra định hướng cho giai đoạn phát triển tiếp theo.

Tham gia hội thảo có nhiều văn nghệ sĩ, nhà nghiên cứu. Đến tham dự hội thảo còn có ông Nguyễn Mạnh Cường - Phó Giám đốc Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch Ninh Bình.

Đoàn chủ tọa đàm hội thảo gồm: PGS TS Bùi Hoài Sơn – Ủy viên Thường vụ Ủy ban Văn hóa và Giáo dục của Quốc hội, Nhà nghiên cứu Nguyễn Thế Khoa, PGS TS Nguyễn Thị Minh Thái, TS Nhà biên kịch Nguyễn Đăng Chương – Phó Chủ tịch Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam, NSƯT Nguyễn Thắng Vinh. Hội thảo có 24 tham luận, 14 ý kiến phát biểu đầy tâm huyết.

Những tham luận đầy tâm huyết

Phát biểu khai mạc, NSND Trịnh Thúy Mùi, Phó Chủ tịch Liên hiệp các Hội VHNT Việt Nam -Chủ tịch Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam, nhấn mạnh: "Sân khấu là loại hình nghệ thuật có khả năng phản ánh đời sống xã hội sâu sắc nhất, đồng thời cũng là nơi gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc. 

50 năm qua là hành trình của sáng tạo, bản lĩnh và sự thích nghi không ngừng của các thế hệ nghệ sĩ trước những biến động của thời đại".Các tham luận tại hội thảo đã khắc họa một cách hệ thống quá trình đổi mới sân khấu từ sau năm 1975 đến nay, chia thành các giai đoạn rõ rệt. 

Nhiều nhà nghiên cứu đã chỉ ra rằng, chính sự năng động của đội ngũ nghệ sĩ đã giúp sân khấu Việt Nam duy trì được bản sắc truyền thống song song với quá trình hiện đại hóa, tạo nên những thành công đáng kể trên sân khấu quốc tế.

Thành tựu và thách thức song hành

Hội thảo đã ghi nhận nhiều thành tựu quan trọng: hệ thống các đoàn nghệ thuật công lập và xã hội hóa ngày càng mở rộng; nhiều vở diễn chất lượng đã đạt giải cao tại các liên hoan quốc tế; sân khấu truyền thống như tuồng, chèo, cải lương vẫn duy trì sức sống bằng những nỗ lực bảo tồn sáng tạo. 

Tuy nhiên, thách thức không nhỏ cũng được thẳng thắn chỉ ra: khán giả sân khấu giảm sút, đội ngũ sáng tạo trẻ chưa đủ mạnh để tạo đột phá, kịch bản văn học thiếu chiều sâu thời đại, cơ chế hoạt động còn chậm đổi mới… 

Đặc biệt,trong bối cảnh công nghiệp văn hóa và kinh tế thị trường phát triển mạnh, sân khấu cần xác định lại vai trò của mình như một sản phẩm văn hóa có giá trị nghệ thuật lẫn giá trị kinh tế.

Định hướng phát triển tương lai

Nhà nghiên cứu Nguyễn Thế Khoa nêu quan ngại, đừng để những quyết định vội vã làm tổn hại sân khấu truyền thống. 

Theo ông trong những năm gần đây, sân khấu nước ta nói chung và sân khấu truyền thống nói riêng đang đứng trước nhiều thay đổi lớn về cơ chế tổ chức và định hướng phát triển. 

Bên cạnh những nỗ lực đổi mới để phù hợp với bối cảnh xã hội hiện đại, vẫn tồn tại không ít bất cập trong công tác quản lý, điều hành, đặc biệt là ở khâu triển khai chủ trương và thực hiện các quyết sách quan trọng. 

Một trong những vấn đề được giới nghệ sĩ và nhà quản lý đặc biệt quan tâm là chủ trương sáp nhập ba nhà hát truyền thống trung ương (gồm nhà hát tuồng, nhà hát chèo và nhà hát cải lương) thành một đơn vị mang tên "Nhà hát Nghệ thuật Sân khấu Truyền thống Quốc gia Việt Nam".

Đây là 3 hiết chế nghệ thuật có vai trò nòng cốt, gìn giữ những loại hình sân khấu truyền thống đã được đưa vào danh mục di sản văn hóa cần được bảo vệ nghiêm ngặt.

Tuy nhiên, nhiều ý kiến lo ngại rằng việc sáp nhập này hiện chưa có một quy trình trao đổi, thảo luận chuyên môn đầy đủ và bài bản, dẫn đến nguy cơ triển khai nóng vội, thiếu căn cứ thực tiễn. Không ít nghệ sĩ thẳng thắn chỉ ra: trong các cuộc họp, việc bàn luận thường diễn ra qua loa, chồng chéo, không có sự chuẩn bị về chiến lược lâu dài.

Trên thực tế, nhìn lại lịch sử phát triển của sân khấu Việt Nam từ sau năm 1975, có thể thấy hai giai đoạn phát triển rõrệt: giai đoạn vàng son kéo dài từ cuối thập niên 1970 đến đầu những năm 1990 và giai đoạn suy giảm sau đó.

Gần đây, ngành sân khấu bắt đầu xuất hiện những tín hiệu tích cực để bước vào một "thời kỳ bứt phá mới". Chính vì vậy, bất kỳ quyết định quan trọng nào, đặc biệt là việc sáp nhập các thiết chế sân khấu quốc gia, cần được cân nhắc kỹ lưỡng để không làm gián đoạn đà phục hồi mong manh này. 

Nếu chủ trương sáp nhập được triển khai thiếu sự chuẩn bị về chuyên môn, tổ chức và tầm nhìn, ngành sân khấu có thể đối mặt với một cuộc khủng hoảng nghiêm trọng.

Diện mạo sân khấu đầy thách thức

Hệ quả không chỉ là sự suy yếu của các loại hình nghệ thuật truyền thống, mà còn có thể làm phai nhạt thành quả hàng chục năm gìn giữ của nhiều thế hệ nghệ sĩ cũng như những chính sách đúng đắn của Nhà nước trong lĩnh vực văn hóa.

Trước thực trạng đó, nhiều ý kiến đề nghị cần tổ chức một hội nghị hoặc nghị quyết chuyên đề cấp quốc gia để đánh giá toàn diện quá trình sáp nhập, lắng nghe ý kiến của giới chuyên môn và nghệ sĩ, từ đó hoạch định một lộ trình phát triển rõ ràng, có tầm nhìn ít nhất 10 năm. 

Tiến sĩ Trần Thị Minh Thu nhận định sân khấu Việt Nam hiện nay đang đứng trước nhiều thách thức nội tại. Mặc dù hệ thống sân khấu công lập của Việt Nam hiện có mặt ở hầu hết các tỉnh, thành với hơn 3.000 nhân lực, song lĩnh vực này đang đối mặt với nhiều vấn đề mang tính cơ cấu và phát triển lâu dài. 

Theo bà nguồn nhân lực sân khấu hiện nay thừa số lượng, thiếu chất lượng; đội ngũ sân khấu đông nhưng thiếu nhân tài thực sự. Lực lượng sáng tạo chủ chốt như đạo diễn, tác giả, biên kịch phần lớn đã bước vào độ tuổi trung niên, ít có đột phá. 

Diễn viên trẻ còn non nghề, trong khi lớp nghệ sĩ gạo cội dần rời sàn diễn để chuyển sang quản lý hoặc giảng dạy, tạo khoảng trống thế hệ đáng lo ngại. Mất cân đối trong các thành phần sáng tạo khoảng 90% nhân lực hiện là diễn viên, trong khi biên kịch, nhạc sĩ, họa sĩ, biên đạo múa hay giới nghiên cứu phê bình vô cùng khan hiếm.

Điều mà Tiến sĩ Trần Thị Minh Thu đặc biệt quan tâm, đó là cơ sở vật chất xuống cấp. Phần lớn rạp hát, phòng tập, thiết bị sân khấu đã lạc hậu, nhiều nơi xây mới nhưng xa trung tâm dân cư, thiếu thiết kế phù hợp để trở thành trung tâm nghệ thuật thực thụ. 

Từ góc nhìn chiến lược, các đại biểu thống nhất rằng để sân khấu Việt Nam phát triển bền vững trong giai đoạn tới cần: Tăng cường đào tạo nhân lực sáng tạo trẻ, khuyến khích thể nghiệm và tìm tòi hình thức mới. 

Xây dựng chính sách hỗ trợ cụ thể cho các đơn vị xã hội hóa, tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số, đưa sân khấu lên các nền tảng trực tuyến để mở rộng công chúng. Bảo tồn có chọn lọc giá trị truyền thống, đồng thời tích cực giao lưu quốc tế để nâng tầm vị thế.