Giải bài toán "thừa thầy thiếu thợ"

Trên khắp các ngả đường của TP HCM, màu áo của xe ôm công nghệ ngập tràn, từ các hãng giao nhận hàng hóa đến vận chuyển khách. Đại đa số những người mặc áo này là người trẻ và không ít người lận lưng tấm bằng cử nhân vẫn chấp nhận phơi thân trong nắng mưa để làm tài xế xe công nghệ.

Theo một nghiên cứu của Tổng LĐLĐ Việt Nam năm 2021, chỉ tính riêng một nền tảng xe công nghệ với khoảng 200.000 tài xế, đã có 26% có trình độ từ cao đẳng trở lên. Khảo sát của Viện Nghiên cứu đời sống xã hội (Social Life) thực hiện với 400 tài xế công nghệ ở TP HCM cho biết 11% trong số đó có trình độ từ trung cấp, cao đẳng, 12% tài xế có trình độ đại học.

Không chỉ chạy xe công nghệ mà ngay trong nhà máy, tình trạng cử nhân cất bằng tốt nghiệp để vào làm công nhân (CN) đứng máy cũng không ít. Theo khảo sát của ManpowerGroup Việt Nam năm 2021, tại Công ty TNHH Canon Việt Nam có hơn 1.000 CN đã tốt nghiệp đại học. Con số này có thể còn cao hơn do nhiều người chỉ khai nhận đã tốt nghiệp phổ thông để tránh dị nghị.

Đại biểu Quốc hội Trần Kim Yến, Đoàn Đại biểu Quốc hội TP HCM, cho rằng trong khi cử nhân cất bằng để đi làm CN hoặc chạy xe công nghệ… thì việc tuyển sinh của khối trường nghề rất khó khăn. Quy mô, chất lượng đào tạo chưa đáp ứng yêu cầu của doanh nghiệp (DN), học viên phải đào tạo lại mới tham gia vào thị trường lao động gây lãng phí, mất cân đối trong giáo dục nghề nghiệp, dẫn đến tình trạng "thừa thầy thiếu thợ". Bà Yến đã gửi phiếu chất vấn Bộ trưởng Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội Đào Ngọc Dung về giải pháp khắc phục bất cập nêu trên.

Trong văn bản trả lời, Bộ trưởng Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội cho hay giáo dục nghề nghiệp hiện nay luôn xác định mục tiêu đáp ứng yêu cầu của DN và việc hợp tác với DN trong tổ chức đào tạo là yêu cầu bắt buộc đối với các cơ sở giáo dục nghề nghiệp. 

Hiện nay, người học tốt nghiệp giáo dục nghề nghiệp cơ bản đáp ứng được yêu cầu của DN. Tuy nhiên, theo kết quả khảo sát năm 2020 của Viện Khoa học Giáo dục nghề nghiệp năm 2020, chỉ có 11,52% DN được hỏi cho rằng trình độ tay nghề của người lao động không đáp ứng được yêu cầu của DN.

Cách đây 20 năm, cánh cửa vào đại học là cửa hẹp. Nhưng nay thì đã khác, cả nước hiện có 244 cơ sở giáo dục đại học và 20 trường cao đẳng sư phạm, cánh cửa đại học rộng mở với các học sinh tốt nghiệp phổ thông. 

Mỗi năm có khoảng 250.000 - 300.000 sinh viên tốt nghiệp đại học và 300.000 - 320.000 sinh viên tốt nghiệp trung cấp, cao đẳng. Trong khi đó, nhu cầu tuyển dụng lao động ở vị trí quản lý bậc trung và bậc cao chỉ chiếm 27,6%.

Do đó, việc cử nhân chạy xe công nghệ hay làm CN là một lựa chọn cách mưu sinh. Làm việc trái nghề, tấm bằng không phát huy tác dụng là hệ quả tất yếu của mô hình giáo dục - đào tạo đại học - giáo dục nghề nghiệp hiện nay. 

Do đó, phải giải cho được bài toán "thừa thầy thiếu thợ", khắc phục bất cập của thị trường lao động. Học nghề đáp ứng nhu cầu sử dụng lao động của xã hội là một lối ra, để có việc làm và thu nhập ổn định vẫn hơn là tấm bằng đại học lại không thể tìm được việc làm.