Góp ý dự thảo Văn kiện Đại hội XIV: GD-ĐT - Động lực trung tâm trong chiến lược phát triển quốc gia

(NLĐO)- Dự thảo Báo cáo Chính trị trình Đại hội XIV của Đảng là một văn kiện có tầm nhìn chiến lược, phản ánh bước chuyển mạnh mẽ trong tư duy phát triển.

Giữa ba đột phá được xác định - thể chế, nhân lực và hạ tầng - giáo dục và đào tạo (GD-ĐT) được đặt ở vị trí trung tâm, vừa là động lực, vừa là nền tảng cho phát triển bền vững. Lần này, GD-ĐT không còn tách biệt mà đã được tích hợp, gắn bó chặt chẽ với các nội dung khác của Dự thảo - từ phát triển khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo, đến xây dựng con người, văn hoá và công tác cán bộ trong Đảng.

Một chi tiết nhỏ nhưng đáng lưu ý là việc sử dụng một số thuật ngữ chuyên môn giáo dục trong Dự thảo cần chuẩn xác hơn. Chẳng hạn, cụm từ "đưa năng lực số vào chương trình giáo dục phổ thông" chưa thật hợp lý về mặt sư phạm, bởi "năng lực số" là kết quả cần hình thành ở người học, chứ không phải nội dung có thể "đưa vào". Cách nói đúng hơn là "phát triển năng lực số cho học sinh trong chương trình giáo dục phổ thông". Những điểm kỹ thuật như vậy tuy nhỏ, nhưng nếu được chỉnh lại cho đúng nghĩa và kèm Phụ lục giải thích thống nhất các thuật ngữ, sẽ giúp văn kiện rõ ràng, dễ hiểu, thuận tiện, tiết kiệm thời gian giải thích hơn khi phổ biến Nghị quyết sau này.

Điểm đột phá đầu tiên của Dự thảo là tư duy "giáo dục mở, học tập suốt đời" được xác lập rõ ràng. Nếu các kỳ Đại hội trước chủ yếu nói về phổ cập và mở rộng quy mô, thì lần này nhấn mạnh tính linh hoạt, liên thông và cơ hội học tập suốt đời cho mọi người dân. Đây là cách tiếp cận hiện đại, coi học tập không chỉ là giai đoạn của cuộc đời mà là năng lực cạnh tranh của quốc gia trong kỷ nguyên tri thức.

Một điểm tiến bộ nữa là sự gắn kết giữa GD-ĐT và khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo. Dự thảo xác định đại học định hướng nghiên cứu là trung tâm khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo, góp phần hình thành hệ sinh thái sáng tạo vùng và ngành. Nhà trường không chỉ là nơi truyền đạt tri thức mà còn là nơi tạo ra tri thức và năng lực đổi mới. Việc đào tạo nhân lực cho các lĩnh vực mũi nhọn như trí tuệ nhân tạo, công nghệ bán dẫn, năng lượng mới cho thấy tầm nhìn hướng đến tương lai, gắn giáo dục với các ngành chiến lược của đất nước.

Dự thảo cũng thể hiện cách nhìn toàn diện về phát triển nhân lực chất lượng cao, coi GD-ĐT là nền tảng, chứ không chỉ là một khâu trong chuỗi chính sách. Những định hướng về hợp tác giữa cơ sở giáo dục, viện nghiên cứu và doanh nghiệp, hay phát triển đội ngũ nhà khoa học, chuyên gia đầu ngành cho thấy nỗ lực hình thành hệ sinh thái nhân lực - tri thức - công nghệ. Đây là tư duy tích hợp giữa giáo dục - khoa học - kinh tế tri thức, phù hợp với xu thế phát triển bền vững.

Một điểm nhấn nhân văn trong Dự thảo là bảo đảm công bằng trong tiếp cận giáo dục, đặc biệt trong bối cảnh nền kinh tế thị trường. Việc phổ cập mầm non, học hai buổi/ngày, ưu tiên đầu tư cho vùng núi, hải đảo, vùng dân tộc thiểu số không chỉ mang ý nghĩa xã hội mà còn mang tầm chiến lược về nhân lực. Cùng với việc mở rộng hợp tác quốc tế, thu hút chuyên gia, giảng viên và sinh viên quốc tế, giáo dục Việt Nam đang được đặt trong mạng lưới học tập toàn cầu - một bước tiến lớn trong hội nhập.

Dự thảo cũng có bước tiến quan trọng khi tích hợp GD-ĐT vào các lĩnh vực phát triển khác. Trong phần khoa học - công nghệ, giáo dục được xem là nền tảng hình thành năng lực sáng tạo; trong phần xây dựng con người và văn hoá, GD-ĐT là công cụ trung tâm bồi dưỡng phẩm chất, năng lực và bản lĩnh công dân Việt Nam hiện đại; trong phần xây dựng Đảng, công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ được đặt song hành với phát triển nhân tài và đổi mới nội dung, phương pháp cập nhật kiến thức lý luận, quản lý nhà nước. Cách tiếp cận này thể hiện tư duy liên kết - tích hợp - liên ngành, coi giáo dục là hạ tầng mềm của quốc gia.

Đáng chú ý, chính sách phát triển năng lực số và ngoại ngữ trong GD-ĐT là bước đi có tính chiến lược. Việc hướng tới tiếng Anh như ngôn ngữ thứ hai và phổ cập năng lực số cho học sinh, sinh viên là nền tảng để Việt Nam hội nhập sâu vào kinh tế toàn cầu và chuyển đổi số. Nếu được thực hiện hiệu quả, đây sẽ là động lực quan trọng giúp Việt Nam vươn lên trong chuỗi giá trị tri thức toàn cầu.

Đặc biệt, Dự thảo đã đề cao vai trò đội ngũ nhà giáo, nhà khoa học, coi đây là nhân tố quyết định thành công của mọi cải cách. Chính sách trọng dụng nhân tài, cải thiện đãi ngộ, tạo cơ hội phát triển nghề nghiệp cho người làm giáo dục là hướng đi đúng, thể hiện quan điểm: muốn có nền giáo dục mạnh phải có đội ngũ đủ tầm, đủ tâm và đủ điều kiện cống hiến.

Tuy vậy, để Báo cáo Chính trị đạt độ hoàn thiện cao hơn, cần làm rõ thêm một số định hướng:

Thứ nhất, phát triển nhân lực phải gắn với quản lý và sử dụng hiệu quả nhân lực, nhất là trong khu vực công. Cần nhấn mạnh tầm nhìn dài hạn trong chiến lược nhân lực công vụ, bảo đảm tính kế thừa, trẻ hoá và chuyên nghiệp hoá đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức.

Thứ hai, cần thể hiện rõ hơn định hướng kết nối giữa giáo dục - đào tạo với nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội và thị trường lao động, để việc đào tạo sát thực hơn với yêu cầu của nền kinh tế tri thức.

Thứ ba, nên khẳng định mạnh hơn mối quan hệ hữu cơ giữa đổi mới giáo dục và đổi mới quản trị quốc gia, bởi chỉ khi bộ máy và con người cùng đổi mới thì giáo dục mới thực sự trở thành động lực nội sinh của phát triển.

Nói tóm lại về tổng thể, Dự thảo Báo cáo Chính trị lần này đã thể hiện tư duy phát triển con người toàn diện, coi giáo dục là nền tảng của văn hoá, khoa học, kinh tế và quản trị quốc gia. Đó là bước tiến quan trọng, phù hợp với xu thế toàn cầu và khát vọng phát triển Việt Nam hùng cường, thịnh vượng vào giữa thế kỷ XXI.

Giáo dục và đào tạo, xét đến cùng, không chỉ là một ngành, mà là lĩnh vực bao trùm phát triển con người Việt Nam trong thế kỷ XXI. Khi tư duy "học tập suốt đời - phát triển năng lực - quản trị bằng tri thức" trở thành dòng chảy xuyên suốt trong mọi lĩnh vực, đó sẽ là bảo chứng cho sự phát triển bền vững, tự cường và nhân văn của dân tộc trong giai đoạn mới.

TS Hoàng Ngọc Vinh

Nguyên Vụ trưởng Vụ Giáo dục chuyên nghiệp, Bộ GD-ĐT