Lao động tự do: Lựa chọn may rủi (*): Xác định rõ lý do bắt đầu

Làm việc tự do không đồng nghĩa với "thoải mái đi". Trái lại, đó là hành trình cần lý trí, bản lĩnh và một lý do đủ sâu sắc để không bỏ cuộc giữa chừng

Anh Nguyễn Minh Đông (1998, ngụ phường Linh Xuân, TP HCM) từng là huấn luyện viên cá nhân (PT) tại một phòng gym lớn ở phường Hòa Hưng, TP HCM. Với thu nhập ổn định từ 20 - 25 triệu đồng/tháng, công việc của anh từng được nhiều người xem là lý tưởng. Thế nhưng, sau hơn 2 năm gắn bó, anh quyết định nghỉ việc. Nguyên nhân là do áp lực doanh số cùng lịch làm việc dày đặc khiến anh kiệt sức, không còn thời gian dành cho bản thân và gia đình.

Gánh vác và chịu trách nhiệm

Chuyển sang làm PT tự do, anh Đông tận dụng mối quan hệ với khách hàng cũ để duy trì thu nhập. Mỗi tuần huấn luyện vài buổi, thu nhập đủ trang trải sinh hoạt. Nhưng sự bấp bênh, thiếu ổn định, nhất là lúc vắng khách, khiến anh nhận ra làm tự do không hề dễ. Không còn sếp hay KPI (đánh giá hiệu quả công việc), mọi việc từ chuyên môn, marketing (tiếp thị) đến tài chính, thời gian đều do một mình gánh vác. Nếu thiếu kỷ luật và ý chí, rất dễ rơi vào lối sống buông thả.

Để trụ vững, anh học cách quản lý tài chính, đầu tư thiết bị, nâng cao chuyên môn và xây dựng hình ảnh cá nhân. Anh Đông lập kênh truyền thông riêng, học thêm về dinh dưỡng, chăm sóc khách hàng và cập nhật xu hướng tập luyện. Hiện anh theo học ngành quản trị kinh doanh để mở rộng cơ hội. "Làm nghề tự do giống như điều hành một doanh nghiệp 1 người. Tôi vừa là giám đốc vừa là nhân viên, kế toán lẫn marketing. Tự do đồng nghĩa với trách nhiệm gấp bội" - anh Đông nói.

Đồng quan điểm, anh Lê Văn Phong (chủ kênh YouTube Phong Bụi) cho rằng làm việc tự do (freelancer) đòi hỏi tâm thế sẵn sàng. Không còn môi trường quen thuộc, không ai nhắc nhở hay bảo đảm thu nhập, phải tự gánh vác mọi quyết định, từ định hướng công việc đến tinh thần làm việc mỗi ngày. "Không có kế hoạch, không có kỷ luật, con đường trở thành lao động tự do rất dễ trở thành hành trình trôi dạt" - anh Phong nói.

Theo anh, điều quan trọng là phải xác định rõ lý do bắt đầu, làm vì đam mê, để chia sẻ giá trị, hay đơn thuần vì thấy người khác làm được? Nếu không đủ rõ ràng, rất dễ hoang mang khi kết quả không như mong đợi. Bản thân anh Phong từng mất gần 3 tháng để lấy lại nhịp sống sau khi rời môi trường báo chí chuyên nghiệp, anh học cách lên kế hoạch, quay dựng video, tìm nhân vật và duy trì tinh thần chủ động. Mỗi sáng, anh tự hỏi: "Hôm nay mình sẽ kể câu chuyện gì?".

Anh kể thêm về một người bạn Singapore, từng là kỹ sư công nghệ lương 3.000 USD/tháng, từ bỏ công việc để theo đuổi sáng tạo nội dung du lịch. Giờ đây, dù thu nhập gấp đôi, điều anh ấy hài lòng nhất là sự tự do: được chọn nơi làm việc, tự quyết lịch trình, sống theo nhịp sinh học của bản thân. "Làm tự do không đồng nghĩa với buông thả. Trái lại, đó là hành trình cần lý trí, bản lĩnh và một lý do đủ sâu sắc để không bỏ cuộc giữa chừng" - anh Phong đúc kết.

Cần có chiến lược hiệu quả

Theo TS Huỳnh Anh Bình, Giám đốc Trung tâm Hướng nghiệp TP HCM, lựa chọn con đường làm việc tự do đang trở thành một xu hướng rõ nét trong giới trẻ hiện nay, nhờ tính linh hoạt và khả năng làm chủ công việc. Nhưng để trụ vững và phát triển bền vững, người lao động (NLĐ) cần xây dựng cho mình một nền tảng năng lực vững chắc, đi cùng với kỷ luật cá nhân ở mức cao.

Theo ông Bình, điều quan trọng đầu tiên là xác định đúng năng lực cốt lõi và lựa chọn lĩnh vực phù hợp với bản thân. Điều này không chỉ dựa vào sở thích, mà còn phải được đặt trong bối cảnh nhu cầu thực tế của thị trường. "Hãy chọn lĩnh vực bạn giỏi nhất, nhưng cũng cần biết thị trường có đang cần lĩnh vực đó hay không. Sau đó, tập trung phát triển kỹ năng chuyên sâu và tạo dấu ấn cá nhân để không bị hòa lẫn giữa rừng người cùng làm nghề" - ông Bình nhấn mạnh.

Bên cạnh chuyên môn, người làm nghề tự do bắt buộc phải làm chủ 2 kỹ năng quan trọng: quản lý thời gian và quản lý tài chính. Ông Bình khuyến nghị NLĐ nên lập kế hoạch làm việc cụ thể theo từng ngày, tuần, đồng thời sử dụng các công cụ hỗ trợ để tăng tính tổ chức và hiệu quả. Về tài chính, cần có chiến lược chi tiêu và đầu tư hợp lý, bởi thu nhập từ công việc tự do thường biến động và thiếu ổn định.

Cùng quan điểm, bà Ngô Mỹ Linh - Trưởng Phòng Marketing, Công ty CP Adecco Việt Nam, cho rằng làm nghề tự do không hề đơn giản như nhiều người vẫn tưởng. Tự do không đồng nghĩa với thảnh thơi hay thoát khỏi áp lực công sở. Nhiều người trẻ chọn con đường này vì muốn làm chủ thời gian, không bị ràng buộc bởi sếp hay nội quy, nhưng lại nhanh chóng vỡ mộng khi đối diện với áp lực vô hình: thiếu định hướng, không có thu nhập ổn định và phải tự giải quyết mọi vấn đề.

Để làm freelancer một cách nghiêm túc và bền vững, điều quan trọng nhất là phải xây dựng kỷ luật cá nhân. Ngoài ra, NLĐ cần xác định rõ mục tiêu nghề nghiệp: chọn làm nghề tự do để duy trì cuộc sống cơ bản hay để phát triển thành thương hiệu cá nhân và xây dựng mạng lưới khách hàng rộng lớn? 

Freelancer chuyên nghiệp cũng cần biết cách đo lường hiệu quả công việc bằng những chỉ số cụ thể như số lượng dự án, thu nhập hằng tháng, mức độ hài lòng của khách hàng và tỉ lệ duy trì hợp đồng. "Tự do chỉ thực sự có giá trị khi bạn kiểm soát được bản thân và tạo ra giá trị thực từ chính sự chủ động của mình" - bà Linh nhấn mạnh. 

(Còn tiếp)

(*) Xem Báo Người Lao Động từ số ra ngày 21-7