Lời giải cho "thanh niên 3 không"

Tỉ lệ thất nghiệp giảm nhưng số "thanh niên 3 không" lại tăng đang là thách thức không nhỏ cho thị trường lao động

Theo Cục Thống kê - Bộ Tài chính, tỉ lệ thất nghiệp trong độ tuổi lao động quý III/2025 của Việt Nam chỉ ở mức 2,22%, cho thấy thị trường lao động đang phục hồi tích cực sau giai đoạn khó khăn.

Mất phương hướng

Nhưng đằng sau con số khả quan này lại là một vấn đề đáng lo: số lượng lao động không tay nghề, trình độ đang tăng trở lại.

Trong quý III, cả nước có khoảng 1,6 triệu thanh niên từ 15 - 24 tuổi thuộc nhóm không tay nghề, trình độ chiếm 11,5% tổng số thanh niên, tăng so với 10,1% quý II và 10,4% quý I. Đáng chú ý, tỉ lệ này cao hơn cùng kỳ năm ngoái (10,7%), cho thấy xu hướng đảo chiều sau 2 năm ổn định.

Trên mạng xã hội không ít người trẻ tự nhận mình là "thanh niên 3 không" với tâm thế thờ ơ: "Không học vì học không ra tiền, không đi làm vì công việc mệt mỏi, không học nghề vì chưa biết tương lai ra sao". Một bộ phận khác lại chọn "ngủ đông", tạm ngưng mọi hoạt động vì mất phương hướng hoặc chán nản sau khi thất bại.

Theo TS Nguyễn Thụy Vũ, Viện trưởng Viện Đào tạo và Nâng cao TP HCM (IFP), đây là biểu hiện rõ của "hội chứng mất động lực xã hội" - khi người trẻ không còn thấy mục tiêu trong học tập và lao động. "Nhiều lao động trẻ lớn lên trong điều kiện kinh tế đủ đầy, ít va chạm, quen được bảo bọc nên dễ rơi vào tâm lý sợ thất bại, sợ áp lực. Khi ra đời gặp khó khăn, họ chọn rút lui thay vì đối mặt" - TS Vũ phân tích.

Tỉ lệ thanh niên không tay nghề, trình độ tăng là thực trạng đáng báo động trong bối cảnh Việt Nam đang trong kỷ nguyên vươn mình mạnh mẽ. Trong khi đó, thanh niên được xem là những chủ nhân tương lai của đất nước, là trụ cột về chất lượng nguồn nhân lực. 

TS Vũ cho rằng không chỉ là vấn đề tâm lý, "thanh niên 3 không" còn là hệ quả của sự lệch pha giữa đào tạo và nhu cầu thị trường lao động. Trong khi các KCN, doanh nghiệp (DN) đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) liên tục than thiếu lao động có tay nghề thì nhiều người trẻ lại ngại học nghề.

Tạo niềm tin, động lực

Theo trang web của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO), một quốc gia có tỉ lệ thanh niên không tay nghề, không trình độ cao đồng nghĩa với lãng phí nguồn lực lao động trẻ. Ở góc độ xã hội học, họ là biểu hiện của sự đứt gãy kết nối giữa gia đình, nhà trường và xã hội - khi cả 3 môi trường quan trọng đều chưa tạo được niềm tin, động lực và cảm hứng để giới trẻ nỗ lực vươn lên.

Lãnh đạo Trung tâm Dịch vụ việc làm TP HCM cho biết nhiều bạn trẻ đến tư vấn nghề nghiệp nhưng không có mục tiêu cụ thể. Có người thừa bằng cấp nhưng thiếu kỹ năng, ngại bắt đầu từ vị trí thấp. Thậm chí, một số bạn nghỉ việc chỉ sau vài tuần vì cảm thấy "không phù hợp" hoặc "quá áp lực".

ThS Võ Thị Mỹ Vân, Hiệu trưởng Trường Trung cấp Du lịch - Khách sạn Saigontourist, cho biết cần thay đổi tư duy xã hội về giá trị lao động nghề. Hiện nay, nhiều nghề thực tế có thu nhập tốt, cơ hội ổn định, thậm chí có thể xuất khẩu lao động ra nước ngoài.

Giai đoạn 2025-2030, Việt Nam đặt mục tiêu giảm tỉ lệ thanh niên không tay nghề, trình độ xuống dưới 5%, đồng thời nâng tỉ lệ qua đào tạo có bằng cấp, chứng chỉ lên trên 35%. "Đây không chỉ là con số kỹ thuật, mà là thước đo của sự phát triển bền vững. Một thế hệ thanh niên có định hướng, có nghề, có khát vọng mới chính là nền tảng cho một thị trường lao động năng động và một xã hội phát triển" - ThS Vân nhấn mạnh.

Còn bà Thanh Nguyễn, Giám đốc điều hành kiêm truyền cảm hứng hạnh phúc của Công ty CP Anphabe, cho rằng nhiều DN đang đối mặt với khoảng cách giữa DN và người đi làm, không chỉ ở vấn đề kỹ năng mà là khoảng trống trong tư duy phát triển năng lực dài hạn. Muốn thu hẹp khoảng cách này, DN cần đầu tư nhiều hơn cho đào tạo, còn người đi làm cần học cách "đầu tư ngược" vào chính mình, nuôi dưỡng tư duy học hỏi, khả năng thích ứng và tinh thần bền bỉ.

"Đây sẽ là hành trình dài nhưng tôi tin rằng với nỗ lực song hành từ cả hai phía DN và người đi làm, thị trường lao động Việt Nam sẽ dần hình thành một thế hệ lao động mới: chủ động, linh hoạt và phát triển bền vững" - bà Thanh Nguyễn đánh giá.