Luật Dân số thay đổi quan điểm về số con

(NLĐO) - Luật Dân số chính thức bãi bỏ quan điểm “mỗi cặp vợ chồng chỉ nên có từ một đến hai con”, chuyển sang khuyến khích sinh đủ hai con.

Luật Dân số có hiệu lực từ 1-7-2026 đánh dấu bước chuyển trọng tâm chính sách từ kế hoạch hóa gia đình sang dân số và phát triển. Luật đặt mục tiêu duy trì mức sinh thay thế, giảm mất cân bằng giới tính khi sinh, thích ứng với già hóa dân số và nâng cao chất lượng dân số.

Vận động "yêu nước là sinh đủ hai con"

Một điểm mới quan trọng là bãi bỏ quy định hạn chế số con, khuyến khích mỗi cặp vợ chồng sinh đủ hai con. Cụm từ "mỗi cặp vợ chồng chỉ nên có từ một đến hai con" tại Luật Bảo vệ sức khỏe nhân dân chính thức được xóa bỏ. Thay vào đó, Nhà nước thực hiện chính sách duy trì mức sinh thay thế, bình quân 2,1 con/phụ nữ; quyền quyết định số con, thời điểm và khoảng cách sinh thuộc về mỗi cá nhân, cặp vợ chồng.

Từ mức sinh 6-7 con/phụ nữ vài thập kỷ trước, tổng tỉ suất sinh của Việt Nam đã giảm nhanh và rơi xuống dưới mức sinh thay thế. Số liệu cho thấy mức sinh lần lượt là 2,01 con/phụ nữ năm 2022, 1,96 con năm 2023 và 1,91 con năm 2024, thấp nhất trong lịch sử và được dự báo còn tiếp tục giảm.

Chất lượng dân số cũng cải thiện rõ rệt, thể hiện qua Chỉ số Phát triển con người (HDI) tăng mạnh so với giai đoạn đầu đổi mới, đưa Việt Nam vào nhóm quốc gia có mức phát triển con người trung bình - cao.

Luật Dân số đồng thời mở rộng quyền lợi khi sinh con thứ hai: lao động nữ được nghỉ thai sản 7 tháng (tăng một tháng so với hiện hành); lao động nam được nghỉ 10 ngày làm việc khi vợ sinh con thứ hai hoặc sinh đôi.

Luật cũng quy định nhiều chính sách hỗ trợ trực tiếp nhằm khuyến khích sinh đủ hai con và nâng cao chất lượng dân số. Theo đó, Nhà nước hỗ trợ tài chính cho phụ nữ thuộc vùng dân tộc thiểu số rất ít người, phụ nữ tại các địa phương có mức sinh thấp và đặc biệt là phụ nữ sinh đủ hai con trước 35 tuổi.

Theo ông Lê Thanh Dũng, Cục trưởng Cục Dân số (Bộ Y tế), trọng tâm công tác dân số từ năm 2026 và các năm tiếp theo là vận động các cặp vợ chồng sinh đủ hai con, với thông điệp "yêu nước là sinh đủ 2 con".

Sinh đủ hai con, thêm cơ hội mua nhà ở xã hội

Ông Dũng cho biết Nghị quyết 21 của Ban Chấp hành Trung ương xác định công tác dân số là nhiệm vụ chiến lược, vừa cấp thiết vừa lâu dài, của toàn Đảng, toàn dân và cả hệ thống chính trị.

Trong bối cảnh mức sinh giảm nhanh, già hóa dân số tăng tốc và mất cân bằng giới tính khi sinh còn hiện hữu, ông Dũng nhấn mạnh cần nguồn lực đầu tư thỏa đáng và các giải pháp đồng bộ. Đầu tư cho dân số chính là đầu tư cho con người, trung tâm và động lực của phát triển bền vững. 

Thời gian tới, chính sách sẽ tập trung khuyến khích sinh đủ hai con, ưu tiên các địa bàn mức sinh thấp và nâng cao chất lượng dân số.

Một điểm đáng chú ý là chính sách nhà ở cho người sinh đủ 2 con. Theo Luật Dân số, Bộ Y tế sẽ xây dựng, trình cấp có thẩm quyền bổ sung nhóm ưu tiên mua nhà ở xã hội đối với các cặp vợ chồng sinh đủ hai con. 

"Bộ Xây dựng đã ban hành tiêu chí xác định đối tượng ưu tiên mua nhà ở xã hội. Bộ Y tế đề xuất bổ sung gia đình sinh đủ hai con nhằm khuyến khích sinh con trong bối cảnh mức sinh giảm"- ông Dũng nói.

Như vậy, từ thời điểm luật có hiệu lực, bên cạnh các đối tượng ưu tiên theo quy định hiện hành, gia đình sinh đủ hai con sẽ được xếp vào diện ưu tiên mua nhà ở xã hội.

Cục trưởng Cục Dân số cho biết Luật Dân số đánh dấu sự chuyển đổi căn bản từ kế hoạch hóa gia đình sang dân số và phát triển, tập trung bốn trụ cột: duy trì mức sinh thay thế, giảm mất cân bằng giới tính khi sinh, thích ứng già hóa dân số và nâng cao chất lượng dân số.