Phát triển nghề nghiệp bền vững cho lao động trẻ

Khi không được định hướng sớm, không được rèn luyện kỹ năng để thích ứng với môi trường làm việc thực tế, lao động trẻ dễ rơi vào tình trạng "3 không"

Theo ThS Lê Hoài Đẳng, Giám đốc Công ty TNHH Kết nối giáo dục Miền Nam (tỉnh Đồng Nai), dù sinh viên (SV) tốt nghiệp ngày càng nhiều nhưng không ít người vẫn loay hoay khi bước vào môi trường làm việc thực tế. Nhiều người rơi vào tình trạng "3 không" - không có kỹ năng, không làm, không tham gia đào tạo nghề - sau khi tốt nghiệp, bởi thiếu định hướng nghề nghiệp và kỹ năng thực hành.

Bên thiếu người, bên thiếu việc

Ông Đẳng cho rằng nguyên nhân sâu xa của tình trạng "3 không" đến từ chương trình đào tạo của nhiều trường đại học, cao đẳng (CĐ) còn nặng lý thuyết, chậm cập nhật thực tiễn sản xuất. Phần lớn SV chưa được rèn luyện kỹ năng nghề, kỹ năng mềm và khả năng làm việc nhóm, giao tiếp, giải quyết vấn đề - những yếu tố quyết định năng lực thích ứng trong môi trường lao động hiện đại.

Trong khi đó, doanh nghiệp (DN) lại đòi hỏi ngày càng cao về khả năng sử dụng công nghệ, ngoại ngữ và tư duy sáng tạo, tinh thần kỷ luật. "Không ít DN sẵn sàng tuyển dụng SV mới ra trường nhưng điều đáng lo là nhiều em thiếu năng lực làm việc thực tế, cần được đào tạo lại trước khi giao việc. Ngược lại, SV lại than không tìm được việc làm đúng ngành. Bên thiếu người, bên thiếu việc - nghịch lý này phản ánh rất rõ khoảng cách giữa đào tạo và nhu cầu sử dụng lao động hiện nay" - ông Đẳng đánh giá.

Khoảng cách ấy không chỉ làm lãng phí nguồn lực xã hội mà còn khiến nhiều SV mất phương hướng sau tốt nghiệp, không biết mình phù hợp với nghề nào, làm gì để sống. Khi không được định hướng sớm, không được rèn luyện kỹ năng để thích ứng với môi trường làm việc thực tế, họ dễ rơi vào tình trạng "3 không".

Bên cạnh đó, hệ thống thông tin thị trường lao động còn thiếu đồng bộ, khiến SV và gia đình khó dự đoán xu hướng nghề nghiệp. Ngoài ra, tâm lý "chuộng bằng cấp", xem đại học là con đường duy nhất để thành công vẫn còn phổ biến, dẫn đến mất cân đối cung - cầu lao động: thừa cử nhân nhưng thiếu thợ lành nghề, thiếu nhân lực kỹ thuật.

Những yếu tố trên tạo thành "vòng xoáy" khiến một bộ phận không nhỏ thanh niên - nhất là ở vùng ven đô và nông thôn - phải đứng ngoài lề của nền kinh tế tri thức, trở thành những người "3 không". Trước thực trạng này, nhiều chuyên gia cho rằng chìa khóa giải quyết nằm ở việc đổi mới tư duy đào tạo, gắn kết chặt chẽ giữa nhà trường và DN. Đây không chỉ là xu hướng mà còn là yêu cầu bức thiết trong bối cảnh kinh tế số, khi tri thức và kỹ năng nghề nghiệp thay đổi từng ngày.

Thu hẹp khoảng cách

Theo TS Lê Đình Kha, Hiệu trưởng Trường CĐ Kỹ thuật Cao Thắng, việc kết nối giữa cơ sở giáo dục nghề nghiệp với DN giúp thu hẹp khoảng cách giữa đào tạo và thực tiễn sản xuất, tạo ra nguồn nhân lực có kiến thức, kỹ năng và thái độ nghề nghiệp phù hợp.

"Khi tham gia quá trình đào tạo, DN không chỉ tiếp cận sớm đội ngũ nhân lực tiềm năng mà còn có cơ hội định hình kỹ năng, tác phong và văn hóa làm việc của SV theo đúng yêu cầu thực tế. Ngược lại, nhà trường có thể kịp thời cập nhật công nghệ, quy trình, nội dung giảng dạy cho phù hợp với xu hướng phát triển từng ngành nghề" - TS Kha nhìn nhận.

Tại Trường CĐ Kỹ thuật Cao Thắng, mô hình "học kỳ DN" đã được triển khai hiệu quả. SV được thực tập dài hạn và tham gia các dự án thực tế ngay từ năm thứ 2-3. Nhờ được trải nghiệm sớm, họ hiểu rõ yêu cầu nghề nghiệp, rèn luyện kỹ năng thực hành, giao tiếp, kỷ luật và thái độ làm việc chuyên nghiệp. Nhiều SV được DN giữ lại làm việc chính thức sau khi tốt nghiệp.

Trường CĐ Kỹ thuật Cao Thắng còn phối hợp cùng DN trong nhiều chương trình thiết thực như: trao học bổng, tài trợ trang thiết bị, tổ chức ngày hội việc làm, đào tạo kỹ năng nghề cho lao động đang làm việc, giúp họ cập nhật công nghệ mới và nâng cao năng lực cạnh tranh. Những hoạt động này không chỉ mang lại lợi ích trước mắt cho SV và DN mà còn tạo dựng hệ sinh thái hợp tác bền vững giữa nhà trường - DN - người học.

Tuy nhiên, TS Kha cũng thẳng thắn nhìn nhận để mối liên kết này phát huy hiệu quả bền vững, cần sự chia sẻ trách nhiệm và đầu tư lâu dài từ cả hai phía. DN cần xem đào tạo là bước đầu tư chiến lược cho tương lai; còn nhà trường phải mạnh dạn đổi mới, linh hoạt điều chỉnh chương trình giảng dạy theo yêu cầu thực tế.

Chuyên gia nhân lực Trần Anh Tuấn, Phó Chủ tịch Hội Giáo dục nghề nghiệp TP HCM, nêu thực tế trong khi nền kinh tế Việt Nam đang khát nguồn nhân lực trẻ, vẫn có hàng trăm ngàn thanh niên "đứng ngoài" thị trường lao động. Đây là thực trạng đáng lo ngại, bởi lực lượng này chính là nhóm lao động tiềm năng, có thể đóng góp đáng kể cho sự tăng trưởng nếu được định hướng và hỗ trợ đúng cách.

Để giải quyết tận gốc vấn đề thanh niên "3 không", hệ thống giáo dục, hướng nghiệp, đào tạo nghề và DN phải cùng phối hợp ngay từ khi học sinh còn ngồi trên ghế nhà trường. Việc giải quyết vấn đề này không thể chỉ dừng lại ở các giải pháp ngắn hạn hay mang tính an sinh, mà cần được xem như một chiến lược đầu tư dài hạn cho sự phát triển bền vững của thị trường lao động.