Quyết liệt bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ

Sự phát triển nhanh của công nghệ số khiến các hình thức vi phạm ngày càng tinh vi, trong khi việc phát hiện và xử lý còn chậm

Dù Luật Sở hữu trí tuệ hiện hành cùng các văn bản hướng dẫn đã có những quy định cụ thể về cách thức bảo vệ quyền tác giả, quyền liên quan, nhất là trên môi trường số nhưng tình trạng sao chép, sử dụng trái phép nội dung trên mạng xã hội vẫn phổ biến và phức tạp.

Nguyên nhân xuất phát từ nhiều yếu tố. Trước hết, sự phát triển nhanh của công nghệ số khiến các hình thức vi phạm ngày càng tinh vi, trong khi việc phát hiện và xử lý còn chậm. Các nền tảng mạng xã hội và nhà cung cấp dịch vụ trung gian (ISP) còn thụ động trong việc ngăn chặn, gỡ bỏ nội dung vi phạm. Công tác giám sát, thu thập chứng cứ và xử lý vi phạm trong môi trường số gặp nhiều khó khăn, tốn kém, trong khi chế tài chưa đủ sức răn đe. Với các vụ việc nhỏ, ngắn hạn, đặc biệt trong lĩnh vực báo chí, việc áp dụng biện pháp dân sự hoặc hành chính hầu như không khả thi. Ngoài ra, nhận thức xã hội còn hạn chế. Nhiều người chưa hiểu việc sao chép, chia sẻ nội dung không xin phép dù không vì mục đích thương mại vẫn bị xem là vi phạm. Trong lĩnh vực báo chí, quan niệm sai lầm rằng tác phẩm chỉ có giá trị ngắn hạn trong 24 giờ đầu, khiến bản quyền báo chí chưa được coi trọng, dẫn đến việc tự bảo vệ lỏng lẻo và vi phạm tiếp tục tái diễn.

Để giải quyết vấn đề này, cần một chiến lược thực thi chủ động, phối hợp nhiều bên, trong đó giải pháp đầu tiên và quan trọng nhất là thay đổi tư duy về việc bảo vệ bản quyền đối với các tác phẩm sáng tạo. Cần tăng cường tuyên truyền để công chúng hiểu rằng việc sao chép tác phẩm có bản quyền dưới bất kỳ hình thức nào mà không có sự đồng ý đều là vi phạm, kể cả với mục đích phi thương mại.

Tiếp đến, chủ thể quyền có thể áp dụng một số biện pháp để tự bảo vệ quyền của mình theo quy định pháp luật, bao gồm biện pháp công nghệ như gắn mã định danh kỹ thuật số (digital watermark), sử dụng các công cụ chống sao chép nội dung (anti-copy tool) và phát hiện trùng lặp (plagiarism checkers), sử dụng công nghệ AI và machine learning để truy vết trên quy mô lớn. Chủ thể quyền được quyền yêu cầu tổ chức, cá nhân có hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ phải chấm dứt hành vi xâm phạm, gỡ bỏ và xóa nội dung vi phạm, xin lỗi, cải chính công khai, bồi thường thiệt hại. Nếu không đạt được mục đích, chủ thể quyền có quyền khởi kiện ra tòa án hoặc trọng tài để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình.

Các chủ thể quyền cũng có thể ủy quyền cho các đơn vị chuyên môn như các CMO (tổ chức đại diện tập thể quyền tác giả), văn phòng luật sư hoặc các tổ chức có khả năng sử dụng các công nghệ, kỹ thuật tiên tiến để truy vết và lọc các vi phạm bản quyền trên diện rộng; đồng thời, nên thay đổi trọng tâm từ yêu cầu gỡ bỏ/xử lý vi phạm bản quyền sang yêu cầu phải thanh toán tiền bản quyền cho mỗi lần sao chép. Giải pháp này hiện được áp dụng tương đối hiệu quả trong lĩnh vực âm nhạc, có thể được phát huy trong lĩnh vực xuất bản, nhiếp ảnh và báo chí, đặc biệt là trong bối cảnh dự thảo Luật Sửa đổi, bổ sung Luật Sở hữu trí tuệ đã bổ sung nhiều quy định chi tiết về hoạt động của CMO, nâng cao vai trò của các tổ chức này trong việc bảo vệ quyền và lợi ích của tác giả. n

Lê Tỉnh ghi