Ra mắt “Lớp học cuối cùng”, lý giải cơn bão AI trong giáo dục

(NLĐO) - Trí tuệ nhân tạo (AI) tạo ra tiện ích chưa từng có nhưng cũng làm xáo trộn cách con người học tập, tư duy và đặt giáo dục trước những thách thức mới.

Chiều 15-11, tại Trung tâm Phát triển Giáo dục và Đào tạo phía Nam, tác giả Hoàng Anh Đức (Albus D. Hoàng) đã giới thiệu tiểu thuyết "Lớp học cuối cùng". Buổi ra mắt sách cũng là không gian trao đổi về cách AI đang định hình lại việc học và những thách thức giáo dục trong tương lai.

Việc học trong cơn bão AI: nhanh hơn nhưng… khó hơn

Theo ông Lê Thắng Lợi, Phó Giám đốc phụ trách Trung tâm Phát triển Giáo dục và Đào tạo phía Nam, thầy cô đang chịu nhiều áp lực từ sự hiện diện liên tục của công nghệ.

Các nhà giáo dục nhận định bản chất của việc học không nằm ở lời giải, mà nằm trong hành trình thử - sai - luyện tập. Khi não bộ liên tục lặp lại thao tác học, các nhóm liên kết thần kinh được củng cố và mở rộng. Đây mới là nền tảng tạo nên tư duy bền vững.

AI khiến người dùng dễ bỏ qua quá trình tư duy khi nhận câu trả lời ngay lập tức. Mỗi phản hồi nhanh là một “dopamine hit” khiến não tìm kiếm phần thưởng tức thì, giảm khả năng kiên nhẫn và bền bỉ - những yếu tố cần thiết để học ngôn ngữ, nhạc cụ hay kỹ năng dài hạn.

Não bộ con người sẽ rơi vào trạng thái Dỡ Tải nhận thức (cognitive offloading). Não ngừng nỗ lực lưu trữ thông tin vì tin rằng mọi thứ luôn sẵn có. Điều này giải thích việc không nhớ số điện thoại người thân, lệ thuộc GPS hay quên cú pháp lập trình khi dùng Copilot. Về mặt thần kinh, hồi hải mã (hippocampus) giảm hoạt động theo thời gian.

Song song đó, TS Hoàng Anh Đức cũng nhắc lại Hiệu ứng tự sản sinh (Generation Effect): tự tạo câu hỏi giúp tăng ghi nhớ 30%-50% so với đọc thụ động. Nghĩa là, càng ỷ lại AI, người học càng đánh mất lợi thế tự thân quan trọng này.

Tái định nghĩa vai trò người học và người dạy trong kỷ nguyên AI

Ở góc nhìn trường phổ thông và đại học, các diễn giả nhấn mạnh việc học không phải để ghi nhớ thông tin mà để rèn tư duy. Theo TS Trần Nam Dũng, Phó Hiệu trưởng trường Phổ thông Năng khiếu (ĐHQG TP HCM), điều đầu tiên là xây dựng động lực. Học sinh cần hiểu mục đích học tập, rằng bài tập không phải là tìm đáp số mà rèn khả năng tư duy để giải quyết những vấn đề phức tạp trong tương lai.

Thay vì truyền thống "bắt đầu từ lý thuyết", giáo viên được đề xuất chuyển sang dạy học dựa trên hiện tượng thực tế (phenomenon-based learning). Khi học sinh thấy bài học gắn với đời sống, các em chủ động tham gia, trải nghiệm và tìm ra kiến thức của chính mình. Nhiều giáo viên cũng chia sẻ việc yêu cầu học sinh tự ra đề hoặc tự giảng bài giúp tăng sự tham gia và ghi nhớ lâu hơn.

PGS-TS Phan Thanh Bình - nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, nguyên Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa - Giáo dục của Quốc hội, nguyên Giám đốc ĐHQG TP HCM - nhắc lại 4 trụ cột giáo dục của UNESCO: học để biết, học để làm, học để chung sống và học để làm người. Ông đồng thời cảnh báo nguy cơ khi sử dụng AI mà thiếu kiến thức nền để tự kiểm chứng đúng - sai, từ đó làm suy yếu năng lực phản biện.

Các diễn giả chung quan điểm: AI là một người thầy tốt, nhưng không thể thay thế quá trình tự học. Khi Chat GPT bùng nổ, nhiều người nhận ra mình làm được nhiều việc hơn, nhưng câu hỏi quan trọng là: “Liệu chúng ta có hạnh phúc hơn không?”.

Trong khi nhiều trường chạy theo xu hướng đưa AI vào chương trình để đáp ứng kỳ vọng phụ huynh, chuyên gia cho rằng cần chuẩn bị 3 yếu tố: tư duy số, đạo đức số và khả năng nhận biết thông tin nào an toàn để AI xử lý.