Thiết lập lại thị trường vàng

Nhiều chuyên gia kinh tế cho rằng đã đến lúc thiết lập lại "trật tự" thị trường vàng

Những ngày qua, thông tin 4 doanh nghiệp (DN) kinh doanh vàng cùng 2 ngân hàng bị xử phạt vì vi phạm quy định trong hoạt động kinh doanh vàng đã thu hút sự quan tâm lớn từ dư luận. Tuy nhiên, không phải đến khi Ngân hàng Nhà nước (NHNN) công bố kết luận thanh tra, người ta mới "ngỡ ngàng" trước một thị trường vàng mà từ lâu, nhiều người đã đặt nghi vấn "liệu có bàn tay vô hình nào thao túng thị trường trong những cơn "điên loạn" của giá vàng?"

Minh bạch để ngăn ngừa thao túng

Kết luận thanh tra của NHNN cho thấy nhiều sai phạm nghiêm trọng trong hoạt động kinh doanh vàng của các công ty lớn như Vàng bạc Đá quý Sài Gòn (SJC), Vàng bạc Đá quý Phú Nhuận (PNJ), Vàng bạc Đá quý DOJI, Bảo Tín Minh Châu và 2 ngân hàng thương mại là TPBank và Eximbank. Điển hình là vi phạm quy định về phòng chống rửa tiền khi không báo cáo các giao dịch mua bán vàng có giá trị lớn.

Ông Trần Hữu Đang, Tổng Giám đốc Công ty CP Vàng bạc Đá quý AJC (Hà Nội), cho biết theo quy định, các giao dịch mua vàng miếng bằng tiền mặt từ 400 triệu đồng trở lên phải được báo cáo cho NHNN. Tuy nhiên, một số DN vẫn thực hiện giao dịch ngay cả khi khách hàng không cung cấp đầy đủ thông tin cá nhân, dẫn đến vi phạm pháp luật.

Theo một chủ hộ kinh doanh vàng tại TP HCM, NHNN hiện yêu cầu các DN kinh doanh vàng miếng phải báo cáo hằng ngày về số lượng vàng mua vào - bán ra, kể cả khi không có giao dịch, đồng thời phải thu thập đầy đủ thông tin cá nhân khách hàng để lưu trữ và phục vụ kiểm tra khi cần thiết. Tuy nhiên, vì lợi nhuận hoặc vì sức ép cạnh tranh, một số DN có thể bỏ qua quy trình xác minh thông tin, thậm chí cố tình tiếp tay cho hành vi mua bán không minh bạch.

Đặc biệt, mặc dù chưa có cơ sở xác định mức tăng giá trong giai đoạn từ ngày 2-10-2023 đến 15-4-2024 là bất hợp lý nhưng tại SJC, việc giá mua - giá bán vàng do một cá nhân là tổng giám đốc quyết định khi không có các chỉ tiêu, căn cứ cụ thể, trong khi đây lại là DN có vai trò định hướng thị trường. "Điều này dẫn đến rủi ro trong việc xác định giá, ảnh hưởng đến hoạt động của Công ty SJC cũng như thị trường vàng do SJC chiếm thị phần tương đối lớn" - kết luận của Thanh tra NHNN nêu.

Một điểm nóng khác đó là có ngân hàng cho khách giao dịch vàng nhưng không giao nhận vàng và tiền thực tế nhằm hưởng chênh lệch. Một hình thức đầu cơ, vi phạm nghiêm trọng các quy định hiện hành, gây rủi ro lớn về thuế và phá vỡ trật tự thị trường.

Cần rõ ràng, công bằng

Trước tình trạng trên, nhiều chuyên gia kinh tế nhận định đã đến lúc cần thiết lập lại "luật chơi" trên thị trường vàng. Theo TS Đinh Thế Hiển, nếu những chỉ đạo quyết liệt của Tổng Bí thư Tô Lâm về việc cải cách chính sách quản lý vàng được thực thi một cách triệt để, thị trường sẽ dần ổn định và phát triển theo hướng lành mạnh.

Theo ông, trước hết cần xóa bỏ thế độc quyền nhà nước đối với thương hiệu vàng miếng SJC, một cách có kiểm soát. Đồng thời, nên cấp phép cho các DN đáp ứng đủ điều kiện kỹ thuật, tài chính để sản xuất vàng miếng. Việc mở rộng quyền nhập khẩu vàng nguyên liệu dưới sự kiểm soát của nhà nước cũng sẽ góp phần tăng nguồn cung, giảm chênh lệch giữa giá vàng trong nước và thế giới, từ đó hạn chế tình trạng buôn lậu vàng qua biên giới. 

"Việc kiểm soát thị trường vàng không thể chỉ dừng lại ở thanh tra, xử phạt. Cơ quan quản lý hoàn toàn có thể tính toán và ước lượng được lượng vàng trong dân từ năm 2014 đến 2024. Nếu trong nhiều năm không cấp phép nhập khẩu vàng mà lượng bán ra vẫn lớn, thì cần đặt câu hỏi: bao nhiêu trong số đó là vàng lậu?" - TS Hiển đặt vấn đề.

Ông cho rằng nếu cho phép nhập khẩu vàng để sản xuất vàng miếng, vàng nhẫn một cách chính thức và trong khuôn khổ, nhà nước không chỉ thu được thuế, mà còn tránh được thất thoát ngoại tệ. Đồng thời, người dân cũng được tiếp cận vàng với mức giá hợp lý, không phải mua cao hơn giá thế giới hàng chục triệu đồng mỗi lượng như hiện nay.

PGS-TS Ngô Trí Long cũng đồng tình rằng thị trường vàng cần một cuộc cải cách sâu rộng. Ông cho rằng vàng là lĩnh vực rất nhạy cảm, dễ bị đầu cơ, thao túng, nhất là khi kinh tế vĩ mô có dấu hiệu bất ổn. Nhà nước không nên can thiệp trực tiếp vào giá hay độc quyền sản xuất - phân phối, mà phải tạo ra một khung pháp lý minh bạch, có sự giám sát hiệu quả và điều hành dựa trên tín hiệu thị trường. 

Thực tế, sau hơn 10 năm thực hiện Nghị định 24/2012/NĐ-CP, việc NHNN độc quyền sản xuất vàng miếng qua thương hiệu SJC đã bộc lộ nhiều bất cập. Giá vàng trong nước thường xuyên cao hơn giá thế giới khiến thị trường méo mó, người dân thiệt hại và tình trạng buôn lậu ngày càng tinh vi.

Theo ông Long, cần nhanh chóng xóa bỏ cơ chế độc quyền này. Thay vào đó, nên mở rộng quyền tham gia thị trường cho các DN đáp ứng yêu cầu nghiêm ngặt về kỹ thuật, tài chính, quản trị và an toàn pháp lý. Đồng thời, nhà nước nên sớm triển khai Sở Giao dịch vàng quốc gia - một sàn giao dịch điện tử với cơ chế minh bạch, chuẩn hóa giá cả, có thể kiểm soát dòng tiền và hoạt động đầu tư vàng theo hướng văn minh. 

"Ổn định kinh tế vĩ mô, điều hành linh hoạt tỉ giá, lãi suất, thanh khoản là điều kiện tiên quyết để giảm vai trò trú ẩn của vàng. Bên cạnh đó, có thể huy động vàng trong dân thông qua chứng chỉ vàng điện tử, vàng tài khoản, liên kết với hệ thống ngân hàng. Điều này vừa giúp người dân an toàn, vừa tạo thêm nguồn lực cho nền kinh tế" - ông Long đề xuất.