Bước ngoặt mới cho thị trường vàng

Sau hơn một thập kỷ thực hiện chính sách độc quyền sản xuất vàng miếng, thị trường vàng Việt Nam đứng trước thời khắc chuyển mình quan trọng. Trong một chỉ đạo đáng chú ý mới đây, Tổng Bí thư Tô Lâm đã yêu cầu dỡ bỏ thế độc quyền nhà nước về thương hiệu vàng miếng - một động thái được giới chuyên gia nhận định là bước mở đường cho thị trường vàng phát triển lành mạnh, minh bạch và cạnh tranh hơn.

Cạnh tranh và minh bạch hơn

Tại buổi làm việc với Ban Chính sách, chiến lược Trung ương, Tổng Bí thư nhấn mạnh nhà nước cần tiếp tục giữ vai trò quản lý sản xuất vàng miếng, song không nhất thiết duy trì độc quyền. Thay vào đó, có thể cấp phép cho nhiều doanh nghiệp (DN) đủ điều kiện tham gia sản xuất, nhằm tạo ra môi trường cạnh tranh công bằng, từ đó đa dạng nguồn cung và góp phần ổn định thị trường.

Chỉ đạo này được kỳ vọng sẽ khắc phục tình trạng chênh lệch giá vàng trong nước và thế giới vốn kéo dài dai dẳng trong nhiều năm. Thực tế, có thời điểm giá vàng miếng SJC cao hơn giá quốc tế quy đổi đến 15-18 triệu đồng/lượng, khiến người dân thiệt hại nặng nề khi mua vàng tích trữ. Nguyên nhân sâu xa bắt nguồn từ mô hình độc quyền, tức Công ty Vàng bạc Đá quý Sài Gòn (SJC), DN nhà nước duy nhất được giao xuất vàng miếng theo Nghị định 24/2012. Tuy nhiên, kể từ năm 2014, nguồn cung vàng miếng SJC không đáp ứng nổi nhu cầu, trong khi Ngân hàng Nhà nước cũng không nhập khẩu vàng nguyên liệu trong suốt thời gian dài.

Điều này khiến nguồn cung vàng, đặc biệt là vàng miếng SJC, ngày càng khan hiếm. Ngay cả khi thị trường rơi vào tình trạng "nóng sốt", như đầu năm 2024, với động thái bơm 14 tấn vàng của Ngân hàng Nhà nước ra thị trường qua các ngân hàng thương mại và SJC, nguồn cung vẫn thiếu hụt nghiêm trọng. Điều này cho thấy một thị trường bị kiểm soát chặt bởi độc quyền là thị trường dễ rơi vào trạng thái lệch cung - cầu, điều không phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế thị trường hiện đại.

Ông Huỳnh Trung Khánh, cố vấn cấp cao Hội đồng Vàng thế giới tại Việt Nam, cho rằng việc chấm dứt thế độc quyền, cho phép DN có năng lực được sản xuất vàng miếng, chỉ là một phần trong chuỗi giải pháp cần thiết. Quan trọng không kém là việc cấp phép nhập khẩu vàng nguyên liệu để mở rộng nguồn cung một cách bền vững. "Nếu không có vàng nguyên liệu thì có cho phép sản xuất cũng chỉ là hình thức" - ông nói.

Tương tự, TS Lê Xuân Nghĩa, nguyên Phó Chủ tịch Ủy ban Giám sát tài chính quốc gia, khẳng định thị trường vàng đang ở trạng thái "không bình thường", khi cung gần như không có, cầu vẫn lớn, giá vàng miếng bị đẩy lên mức vô lý. Theo ông, nếu mở cửa nhập khẩu vàng nguyên liệu và phá thế độc quyền của SJC, chênh lệch giá vàng trong nước và thế giới có thể được kéo về mức hợp lý, chỉ còn 1-2 triệu đồng/lượng, tương đương khoảng 2%, chủ yếu là do thuế và phí.

Không chỉ dừng lại ở việc bảo đảm nguồn cung, một thị trường lành mạnh còn cần có hệ thống giao dịch hiện đại, minh bạch. Các chuyên gia cũng kỳ vọng Ngân hàng Nhà nước sẽ sớm sửa đổi Nghị định 24 theo hướng cải cách triệt để hơn, thay vì chỉ "vá víu" những lỗ hổng trước mắt. Cuộc họp Thường trực Chính phủ gần đây cũng đã thống nhất quan điểm: sửa đổi Nghị định 24 theo trình tự rút gọn, nhằm nhanh chóng tạo khung pháp lý phù hợp với thực tế và yêu cầu phát triển thị trường.

Ở góc độ DN tham gia trực tiếp thị trường vàng, bà Hàn Thị Bình, chủ DN tư nhân kinh doanh vàng Kim Phát I (TP HCM), cho biết nhu cầu đầu tư và tích lũy vàng miếng, cũng như trang sức vàng của người dân hiện nay là rất lớn. Do đó, nhà nước cần mở rộng thị trường, tạo điều kiện thuận lợi để người dân có thể mua bán vàng một cách thông thoáng, dễ dàng hơn. 

Cụ thể, bà đề xuất nhà nước sớm cho phép các DN được xuất nhập khẩu vàng nhằm bảo đảm nguồn nguyên liệu cho sản xuất vàng miếng và trang sức, đáp ứng nhu cầu tiêu dùng trong nước, đồng thời tận dụng cơ hội xuất khẩu khi điều kiện thị trường thuận lợi. Nếu DN được phép xuất khẩu, họ sẽ thu về lợi nhuận bằng ngoại tệ, góp phần tạo ra nguồn thu đáng kể cho nền kinh tế.

Mở sàn, thu thuế, tăng nhập khẩu

Cũng theo các chuyên gia, mở cửa thị trường vàng không đồng nghĩa buông lỏng quản lý. Trái lại, điều đó đòi hỏi sự kiểm soát chặt chẽ và hệ thống hóa, đặc biệt là qua cơ chế thuế và sàn giao dịch minh bạch. Theo chuyên gia kinh tế - TS Đinh Thế Hiển, cần sớm xây dựng cơ chế đánh thuế rõ ràng với hoạt động mua bán vàng. Đây không chỉ là công cụ điều tiết thị trường mà còn là phương thức minh bạch hóa dòng vốn. 

"Hiện nay, giá vàng trong nước chênh lệch lớn với quốc tế nhưng nhà nước không hưởng lợi gì, trong khi nguồn ngoại tệ bị rút ra rất nhiều. Nếu áp dụng thuế nhập khẩu từ 2-3 triệu đồng/lượng, nhà nước không chỉ có thêm nguồn thu mà còn góp phần điều tiết tâm lý tích trữ vàng vô lý" - ông Hiển nhận định.

Cùng với chính sách thuế, nhiều ý kiến cho rằng Việt Nam cần thành lập một sàn giao dịch vàng quốc gia, kết nối với các sàn quốc tế, từ đó thúc đẩy hoạt động đầu tư vàng qua tài khoản - loại hình phổ biến tại nhiều nước phát triển. 

Bà Hàn Thị Bình kiến nghị: "Cần sớm thành lập sàn giao dịch vàng kết nối với các sàn vàng quốc tế để đáp ứng nhu cầu đầu tư vàng phi vật chất. Điều này không chỉ giúp giảm áp lực mua vàng miếng và vàng nhẫn, mà còn hạn chế tình trạng nhập lậu vàng, ngăn chặn tình trạng "chảy máu" ngoại tệ. Đồng thời, nên cho phép các tiệm vàng trên toàn quốc được mua bán vàng miếng để tạo điều kiện thuận lợi hơn cho người dân trong giao dịch" - bà Bình kiến nghị.

Ông Trần Hữu Đang, Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Vàng bạc Đá quý AJC (Hà Nội), bày tỏ mong muốn Ngân hàng Nhà nước sớm sửa đổi Nghị định 24 về hoạt động kinh doanh vàng theo đúng tinh thần chỉ đạo của cấp trên. 

Ông cũng đề xuất Ngân hàng Nhà nước lựa chọn một số DN đủ năng lực để đảm nhận vai trò xuất nhập khẩu vàng và sản xuất vàng miếng. Theo ông, điều này sẽ thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh, góp phần thu hẹp khoảng cách chênh lệch giữa giá vàng trong nước và thế giới. Khi đó, người dân có thể linh hoạt lựa chọn thời điểm mua vào hoặc bán ra, giúp cân bằng cung cầu và hạn chế các đợt sốt giá vàng như đã từng xảy ra. 

"Ngân hàng Nhà nước nên thiết lập sàn giao dịch vàng và kết nối với các sàn vàng quốc tế, tạo điều kiện cho nhà đầu tư có thể kinh doanh vàng qua tài khoản. Theo đó, người mua sẽ giao dịch bằng USD và khi bán ra sẽ thu về ngoại tệ, qua đó góp phần cân đối cung - cầu USD trên thị trường" - ông Đang nói.