Đo lường "chất lượng sống"

Chất lượng sống cần được cụ thể hóa thành chương trình mục tiêu quốc gia, với lộ trình, nguồn lực, trách nhiệm rõ ràng

Chất lượng sống có thể định nghĩa khác nhau. Nhưng cơ bản là trạng thái hạnh phúc toàn diện của cá nhân, được xác định bởi mức độ thỏa mãn các nhu cầu cơ bản và cao cấp trong môi trường vật lý, xã hội, kinh tế.

Xây dựng mục tiêu cụ thể

Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD) đề ra chất lượng sống gồm: Thu nhập ở mức đủ - công việc ổn định; nhà đủ chuẩn - khỏe mạnh và được chăm sóc y tế; được giáo dục, có kỹ năng - môi trường sạch; được phát huy quyền làm chủ; an toàn cá nhân và tài sản; cân bằng giữa công việc và cuộc sống; tham gia mạng lưới xã hội; cảm nhận được hạnh phúc. Từ đó, có thể khái quát: Chất lượng sống = đủ vật chất + khỏe tinh thần + tự chủ tương lai.

"Chất lượng" là từ được nhắc đến gần 100 lần trong dự thảo Báo cáo chính trị của Đại hội XIV của Đảng, điều đó cho thấy những vấn đề mang tính thực chất được Đảng ta đặc biệt quan tâm. Trong đó, chất lượng sống của người dân là thước đo trực tiếp nhất về hiệu quả lãnh đạo của Đảng và thành tựu của công cuộc đổi mới. Dự thảo đã xác định "không ngừng nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân" là mục tiêu cốt lõi, song các giải pháp cụ thể còn chung chung, thiếu cơ chế đột phá và chỉ số giám sát.

Từ thực hiện của nước ta, trên cơ sở những định hướng phát triển đất nước của Đảng trong thời gian qua, xin đề xuất một số vấn đề về nâng cao chất lượng sống của người dân.

Trước hết, Đảng cần chỉ đạo các cơ quan có liên quan xây dựng Bộ chỉ số chất lượng sống quốc gia (Vietnam Quality of Life Index, hay Vietnam QoL Index). Đây là chỉ số gồm 5 trụ cột: thu nhập và việc làm bền vững; sức khỏe và tuổi thọ kỳ vọng; giáo dục và kỹ năng; môi trường sống; an sinh và hạnh phúc chủ quan. Trên các trụ cột đó, có thể xây dựng thành các chương trình, chiến lược cụ thể trong từng giai đoạn.

Chẳng hạn, cả nước phấn đấu mục tiêu đến năm 2030, Việt Nam có thu nhập bình quân đầu người đạt 15.000 USD (theo PPP); tỉ lệ hộ nghèo đa chiều dưới 1%; tuổi thọ trung bình 78; HDI xếp hạng top 50 thế giới; chỉ số hạnh phúc (World Happiness Report) tăng 1,5 bậc.

Đồng thời, có thể nghiên cứu để gắn chất lượng cuộc sống với KPI của từng cấp ủy, chính quyền. Vào một thời điểm thích hợp, có thể đưa điểm số QoL địa phương vào tiêu chí đánh giá thi đua, bổ nhiệm cán bộ. Cũng như có thể công khai xếp hạng 34 tỉnh, thành hằng năm trên truyền thông đại chúng để thúc đẩy các địa phương có giải pháp nâng cao QoL một cách thực chất.

Giải pháp theo từng trụ cột

Về thu nhập và việc làm bền vững, cần có cơ chế "lương tối thiểu vùng động", theo từng khu vực cụ thể và có thể điều chỉnh hằng năm theo chỉ số giá tiêu dùng (CPI) và năng suất lao động.

Đồng thời, cần thành lập "quỹ lương hưu tự nguyện quốc gia", trong đó Nhà nước hỗ trợ cho người lao động thu nhập thấp, đóng thêm vào BHXH tự nguyện. Bên cạnh đó, chuyển đổi việc làm xanh, với mục tiêu 2 triệu việc làm mới trong kinh tế tuần hoàn, năng lượng tái tạo đến năm 2030; ưu đãi thuế 10 năm cho doanh nghiệp tạo việc làm cho lao động nông thôn…

Về sức khỏe và tuổi thọ, thực hiện 100% BHYT toàn dân một cách thực chất. Phấn đấu từ năm 2027, Nhà nước chi trả 100% viện phí cho trẻ em dưới 6 tuổi, người trên 75 tuổi và hộ cận nghèo, hộ nghèo và hỗ trợ các trường hợp bệnh hiểm nghèo, bệnh nan y được tiếp cận việc chăm sóc sức khỏe tốt hơn. Song song đó, xây dựng mạng lưới y tế cơ sở 4.0, nhất là trang bị dịch vụ chăm sóc sức khỏe từ xa cho 100% trạm y tế xã; thực hiện bác sĩ gia đình định mức 1/1.500 dân.

Về giáo dục và kỹ năng, có thể tổ chức học bổng "Kỹ năng tương lai", dành các suất học bổng cho học sinh nghèo được tiếp cận với các chương trình học tiên tiến, chuyển đổi số và trí tuệ nhân tạo. Nghiên cứu thực hiện giáo dục suốt đời miễn phí như mở nhiều trung tâm học tập cộng đồng để cung cấp cho người dân các kiến thức cần thiết trong đời sống, sản xuất, khởi nghiệp...

Về môi trường sống, nghiên cứu đề ra chỉ tiêu "không khí sạch", như 100% đô thị loại I đạt chuẩn WHO về bụi mịn PM2.5 vào năm 2030; có quy định phạt nặng doanh nghiệp phát thải vượt ngưỡng; xây dựng tiêu chí "văn hóa môi trường" cho toàn dân... Ngoài ra, cần chú trọng xây dựng các nhóm nhà ở xã hội, dành cho người có thu nhập, với các chính sách ưu đãi; tăng cường mảng xanh ở các khu dân cư...

Về an sinh và hạnh phúc, có thể thực hiện mô hình "Thẻ an sinh số", tích hợp tất cả trợ cấp vào một thẻ duy nhất, bảo đảm giải ngân phù hợp. Hay thực hiện "Chỉ số hạnh phúc địa phương", thông qua khảo sát định kỳ và công khai kết quả; có cơ chế buộc cấp ủy và chính quyền địa phương có chỉ số dưới trung bình quốc gia phải giải trình. Ngoài ra, thực hiện văn hóa cộng đồng, như hỗ trợ không gian văn hóa sáng tạo ở nông thôn, khuyến khích nghệ thuật dân gian, thể thao quần chúng.

Có thể nói, chất lượng sống không chỉ là kết quả mà phải trở thành động lực phát triển. Các giải pháp trên cần được cụ thể hóa thành chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2026 - 2030, với lộ trình, nguồn lực, trách nhiệm rõ ràng.