Góp ý dự thảo văn kiện Đại hội XIV của Đảng: Tư duy mới về xây dựng giai cấp công nhân

Trong báo cáo tham luận gửi tới Hội nghị lấy ý kiến các chuyên gia, cán bộ công đoàn đối với Dự thảo Văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng do Tổng LĐLĐ Việt Nam tổ chức ngày 28-10, PGS-TS Nguyễn An Ninh (Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh) nhấn mạnh giai cấp công nhân (GCCN) Việt Nam đang đứng trước một giai đoạn phát triển mới của cả dân tộc và mục tiêu chiến lược là xây dựng GCCN Việt Nam hiện đại, lớn mạnh. 

Nhiệm vụ thực tiễn đó bắt nguồn từ những tư duy mới của chúng ta về xây dựng GCCN, theo PGS-TS Nguyễn An Ninh là có 3 tư duy mới.

Thứ nhất, sự phát triển của GCCN Việt Nam 40 năm qua là "sản phẩm" của 3 nhân tố tác động: Sự nghiệp đẩy mạnh công nghiệp hóa (CNH), hiện đại hóa (HĐH); kinh tế thị trường định hướng XHCN và chế độ XHCN ở nước ta. Trước đây, thường chỉ quan niệm rằng có công nghiệp thì có công nhân, còn kinh tế thị trường và chế độ chính trị chỉ là bối cảnh.

Cả 3 nhân tố này, như các tổng kết lớn của Đảng và nghiên cứu chuyên sâu đều nhận rõ, có một điểm chung là đang hoàn thiện, chưa hoàn thành. Nhìn chung, hiện trạng của GCCN nước ta còn khá nhiều bề bộn, bất cập; và hướng xây dựng trong vài thập niên tới là sớm khắc phục, giải quyết các tồn tại này. Muốn có GCCN Việt Nam hiện đại, lớn mạnh thì phải đồng thời hoàn thiện, đẩy mạnh tốc độ, quy mô và trình độ vận hành của cả 3 nhân tố trên. Kinh nghiệm của 40 năm đổi mới vừa qua xác nhận điều đó.

Thứ hai, GCCN Việt Nam là lực lượng sản xuất hàng đầu của đất nước nhưng đồng thời cũng là giai cấp chịu tác động nhiều chiều trong quá trình xây dựng và hoàn thiện quan hệ sản xuất mới ở nước ta. Thứ ba, xây dựng GCCN hiện đại, lớn mạnh không chỉ là vấn đề thực tiễn mà còn là vấn đề lý luận.

Đề xuất xây dựng Giai cấp công nhân Việt Nam hiện đại, lớn mạnh

Căn cứ vào những nhận thức mới và những vấn đề đã được đề cập, để góp phần xây dựng GCCN Việt Nam hiện đại, lớn mạnh, về cả số lượng và chất lượng, có bản lĩnh chính trị vững vàng, giác ngộ giai cấp, tinh thần tự hào, tự tôn dân tộc, thực sự là giai cấp lãnh đạo sự nghiệp cách mạng thông qua đội tiền phong là Đảng Cộng sản Việt Nam, PGS-TS Nguyễn An Ninh có một số đề xuất.

Thứ nhất, xây dựng thể chế phù hợp theo từng khu vực kinh tế, đặc biệt là kinh tế tư nhân. Cả 3 nhân tố đã đề cập nêu trên đều cần tới sự hỗ trợ của thể chế và đầu tư để có tác động tích cực với sự phát triển của GCCN. Nhưng mỗi khu vực kinh tế có đặc điểm và nhu cầu điều tiết khác nhau. Muốn bàn tập trung vào khu vực kinh tế tư nhân, vì xây dựng GCCN trong "một bộ phận quan trọng nhất của nền kinh tế" sẽ là trọng điểm của nhiệm kỳ tới.

Đây là khu vực chiếm tỷ lệ cao nhất so với tổng số công nhân nước ta. Chất lượng và số lượng công nhân khu vực này sẽ là yếu tố định hình cho tính chất "hiện đại, lớn mạnh" của GCCN nước ta thập niên tới. Theo đó, quan tâm tới thể chế và đầu tư cho khu vực này phải là một chiến lược phát triển.

Một số trọng điểm cần quan tâm là: Hỗ trợ về thể chế và đầu tư để thúc đẩy hiện đại hóa công nghệ và đổi mới sáng tạo. Dự thảo nhận định: "Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo chưa trở thành động lực chính cho công nghiệp hóa, hiện đại hóa và phát triển đất nước". Điều này cũng phù hợp với hiện trạng kinh tế tư nhân.

Dù đã có nhiều chính sách khuyến khích, nhưng thực trạng công nghệ khu vực tư nhân ở Việt Nam hiện nay còn đối mặt với nhiều hạn chế về vốn, nhân lực chất lượng cao và hạ tầng hỗ trợ. Cùng với đó là thúc đẩy đổi mới sáng tạo thông qua thông tin và truyền thông, bởi khá nhiều doanh nghiệp còn ngần ngại với lĩnh vực này vì chưa thấy được lợi ích rõ rệt. Hỗ trợ cả về thể chế và đầu tư để kinh tế tư nhân đóng góp vào nâng cao chất lượng nhân lực và phát triển bền vững, đây là vấn đề cấp thiết.

"Xây dựng công nhân trong khu vực kinh tế tư nhân cần quan tâm đến thể chế và đầu tư để hiện đại hóa và kiểm soát công nghệ, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, phát triển bền vững và phát triển nhân lực của khu vực này" - PGS-TS Nguyễn An Ninh nói.

Thứ hai, hoàn thiện thị trường lao động và quan hệ lao động để góp phần xây dựng GCCN hiện đại, lớn mạnh. Tác động tiêu cực của những nhân tố này hiện đang tạo ra những biến thiên lớn về số lượng, trình độ tay nghề và giác ngộ chính trị của một bộ phận lớn công nhân trong kinh tế tư nhân. Theo đó, nó cũng tạo ra những vấn đề hoặc "điểm nghẽn" trong quá trình xây dựng GCCN. Thị trường là công cụ chính để điều tiết và phát triển các nguồn lực, nhưng cũng cần lưu ý đến tính chất định hướng XHCN của nó. "Bàn tay hữu hình" của Nhà nước và các tổ chức chính trị - xã hội trong công nhân chính là sự thể hiện tính chất này. Vì vậy, thị trường lao động và quan hệ lao động trong khu vực kinh tế tư nhân sẽ phải là một trọng điểm về chính sách với công nhân trong thời gian tới, bởi hoàn thiện chính sách với kinh tế tư nhân và công nhân trong khu vực kinh tế tư nhân là nhu cầu thực tiễn để góp phần xây dựng giai cấp công nhân hiện đại, lớn mạnh.

Thứ ba, tiếp tục phát triển lý luận để xây dựng GCCN hiện đại và xây dựng công đoàn vững mạnh. GCCN hiện đại, lớn mạnh phải giải quyết những vấn đề này, trước hết bằng tư duy lý luận.

Xây dựng "GCCN hiện đại" với tư cách "là tập đoàn những người lao động" hiện đại cần chú ý đến những thành tựu lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và "lý luận về đường lối đổi mới"; những nghiên cứu hiện đại về GCCN trên thế giới vài thập niên gần đây được bổ sung thêm các nghiên cứu về GCCN Việt Nam trong thời kỳ đổi mới.

Một số hiện tượng mới trong công nhân nước ta cần được nghiên cứu như: "lao động có việc làm phi chính thức"; "lao động thời vụ"; "lao động trong các ngành công nghiệp theo mùa"… cùng với đó là các yêu cầu mới trong CNH, HĐH ở nước ta đã được Dự thảo đề cập như: "Chuyển đổi số, chuyển đổi xanh, chuyển đổi năng lượng, chuyển đổi cơ cấu và chất lượng nguồn nhân lực..." và nhất là "phát triển kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng nhất của nền kinh tế".

Phát triển nghiên cứu lý luận về công đoàn hiện đại cũng là một hướng cần được đầu tư. Nhận thức lý luận hiện đại là: nếu công nhân là người lao động trong thị trường lao động và quan hệ lao động thì quyền và lợi ích của họ chỉ có thể được bảo vệ trước tiên và gần gũi nhất bởi công đoàn. Không có công đoàn không có thị trường lao động hoàn hảo.