Đô thị thông minh và công dân số

Một đô thị thông minh không thể chỉ được tạo dựng từ những cảm biến, máy chủ hay thuật toán. Cốt lõi nằm ở khả năng con người hiểu, sử dụng và cùng vận hành

TP HCM đang trong giai đoạn chuyển mình mạnh mẽ để trở thành siêu đô thị vùng hiện đại, xanh và thông minh. Điều đó phản ánh khát vọng xây dựng một thành phố năng động, tiên phong, có khả năng quản trị hiệu quả bằng dữ liệu và công nghệ. Nhưng giữa dòng chảy công nghệ đó, yếu tố then chốt quyết định sự thành công lại không nằm ở máy móc hay thuật toán, mà ở chính con người.

Giáo dục công dân số

Một đô thị thông minh không thể chỉ được tạo dựng từ những cảm biến, máy chủ hay thuật toán. Cốt lõi của nó nằm ở khả năng con người hiểu, sử dụng và cùng vận hành hệ thống đó. Một người dân biết cách tiếp cận thông tin, phản ánh đúng vấn đề, bảo vệ dữ liệu cá nhân, lựa chọn phương thức sống thân thiện với môi trường và tham gia góp ý chính sách qua nền tảng số. Đó chính là "hạ tầng mềm" quan trọng nhất của một đô thị thông minh.

Nhiều nghiên cứu gần đây cho thấy tỉ lệ người dân TP HCM sử dụng thường xuyên các ứng dụng đô thị thông minh vẫn chưa đạt mức mong muốn.

Nguyên nhân chủ yếu không nằm ở hệ thống kỹ thuật, mà ở chỗ họ chưa được trang bị đầy đủ kỹ năng số, chưa hiểu rõ vai trò của mình trong mô hình đô thị thông minh. Nếu không đầu tư cho "giáo dục công dân số", sự chuyển đổi sẽ mãi chỉ là một bức tranh công nghệ thiếu sức sống con người.

Kinh nghiệm từ các quốc gia phát triển cho thấy giáo dục công dân số là bước khởi đầu tất yếu của mọi chiến lược xây dựng đô thị thông minh. Singapore triển khai chương trình Digital Readiness Blueprint vào năm 2018, nhằm giúp mọi người dân, đặc biệt là người cao tuổi và nhóm dễ bị tổn thương, vượt qua khoảng cách số.

Chính phủ Hàn Quốc vào năm 2021 đã thí điểm nền tảng K-Digital Platform (KDP) nhằm nâng cao năng lực số quốc gia và đào tạo nguồn nhân lực phù hợp với xu hướng hội tụ số, trong bối cảnh chuyển đổi số và chuyển dịch sang nền kinh tế phát thải carbon thấp đang diễn ra mạnh mẽ trên toàn bộ thị trường lao động.

Học viện Công dân số TP HCM

Từ thực tế đó, có thể xem "Học viện Công dân số TP HCM" như một đề án mang tính đột phá. Đây sẽ là trung tâm đào tạo, tương tác và truyền cảm hứng cho người dân trong hành trình trở thành công dân số của đô thị hiện đại. Học viện không cần xây dựng cơ sở vật chất quy mô lớn mà hoạt động theo mô hình kết hợp trực tuyến và trực tiếp, với mạng lưới "điểm chạm cộng đồng" tại nhà văn hóa, thư viện, trường học, doanh nghiệp và khu dân cư.

Mỗi điểm chạm sẽ là nơi hướng dẫn người dân sử dụng nền tảng dịch vụ công, quản lý dữ liệu cá nhân, truy cập bản đồ số môi trường và phản ánh các vấn đề đô thị như ngập nước, ùn tắc, rác thải, cây xanh qua ứng dụng.

Học viện có thể hoạt động dưới sự chủ trì của UBND TP HCM, phối hợp Sở Khoa học và Công nghệ TP HCM, Sở Giáo dục và Đào tạo, Đại học Quốc gia TP HCM và các doanh nghiệp công nghệ lớn.

Song song đó, nền tảng trực tuyến của học viện sẽ cung cấp kho học liệu mở, khóa học miễn phí về kỹ năng số, nhận thức dữ liệu và an toàn mạng. Mỗi người dân có thể tạo "hồ sơ công dân số", tích lũy Huy hiệu năng lực (Digital Badge) theo cấp độ, từ kỹ năng cơ bản đến các kỹ năng nâng cao, được ghi nhận và cập nhật theo tiến trình học tập suốt đời.

Điều đáng nói là mô hình này không chỉ mang tính đào tạo mà còn mang tính kết nối xã hội. Khi người dân hiểu và tin tưởng vào hệ thống, họ sẽ chủ động tham gia hơn vào các chính sách quản trị đô thị. Chính quyền cũng nhận được phản hồi chất lượng, chính xác và kịp thời hơn.

Doanh nghiệp có nguồn nhân lực hiểu biết công nghệ, dễ dàng thích ứng với các mô hình kinh tế xanh, kinh tế số. Trẻ em được giáo dục sớm về kỹ năng dữ liệu và đạo đức mạng, từ đó hình thành thế hệ công dân mới - năng động, văn minh và có trách nhiệm với cộng đồng. 

ĐƠN VỊ ĐỒNG HÀNH