Tái cấu trúc thị trường lao động
Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế và chuyển đổi số mạnh mẽ, Việt Nam đang đối mặt với thực trạng thiếu hụt nghiêm trọng lao động chất lượng cao.
Số liệu của Cục Thống kê cho thấy tỉ lệ lao động có bằng cấp/chứng chỉ chỉ khoảng 28,8%. Nhiều doanh nghiệp (DN), đặc biệt tại TP HCM - trung tâm kinh tế lớn nhất cả nước - đang khan hiếm nguồn nhân lực có trình độ chuyên môn, kỹ năng nghề nghiệp và khả năng thích ứng nhanh với công nghệ mới. Điều này không chỉ cản trở sự phát triển của các ngành công nghiệp mũi nhọn, mà còn làm giảm khả năng cạnh tranh của nền kinh tế trước làn sóng đầu tư nước ngoài.
Có nhiều nguyên nhân, mà trước hết là hệ thống giáo dục và đào tạo nghề hiện nay chưa hoàn toàn đồng bộ với nhu cầu thực tế của thị trường lao động. Sinh viên tốt nghiệp thường thiếu kỹ năng thực hành, khả năng giải quyết vấn đề và kỹ năng mềm cần thiết. Thứ hai, lao động trẻ chưa đủ kiến thức pháp luật và quản lý tài chính, dẫn đến rủi ro khi gia nhập thị trường. Bên cạnh đó, tình trạng DN "lách luật" trong tuyển dụng và trả lương khiến nhiều lao động chất lượng cao không gắn bó lâu dài. Cuối cùng, sự chênh lệch về thu nhập và môi trường làm việc giữa các vùng khiến dòng nhân lực tập trung vào đô thị, tạo áp lực tại TP HCM, trong khi các địa phương khác thiếu hụt lao động.
Thực trạng trên đã chỉ ra thực tế rằng việc xây dựng thị trường lao động bền vững là cấp thiết. Thứ nhất, Nhà nước cần tăng cường vai trò điều tiết bằng cách hoàn thiện chính sách đào tạo, thúc đẩy hợp tác giữa DN và cơ sở giáo dục, từ đó đào tạo đúng người, đúng nghề. Chương trình thực tập, chuyển giao công nghệ và đào tạo kỹ năng mềm cần được khuyến khích rộng rãi. Thứ hai, DN cần xây dựng môi trường làm việc công bằng, minh bạch về lương, thưởng và phúc lợi, đồng thời đầu tư nâng cao năng lực nhân viên qua đào tạo liên tục. Thứ ba, bản thân người lao động (NLĐ), đặc biệt là lao động trẻ, cần chủ động nâng cao kỹ năng nghề, cập nhật kiến thức và hiểu biết pháp luật để bảo vệ quyền lợi và tăng sức cạnh tranh.
Theo các chuyên gia lao động - việc làm, TP HCM có thể triển khai thêm các giải pháp cụ thể: phát triển trung tâm đào tạo chuyên sâu về công nghệ, logistics, tài chính - ngân hàng và các ngành công nghiệp mũi nhọn; xây dựng quỹ học bổng, chương trình đào tạo kỹ năng mềm và ngoại ngữ; kết nối DN với cơ sở giáo dục tổ chức dự án thực hành thực tế để sinh viên nắm vững yêu cầu nghề nghiệp. Đồng thời, thành phố nên khuyến khích DN áp dụng tự động hóa và công nghệ số để nâng cao năng suất, giảm áp lực thiếu hụt nhân lực và tạo cơ hội phát triển bền vững cho lực lượng lao động chất lượng cao. Các đề xuất bổ sung nhằm tăng cường hiệu quả thị trường lao động bao gồm: khuyến khích phát triển các trung tâm tư vấn nghề nghiệp, hỗ trợ NLĐ định hướng nghề đúng nhu cầu thị trường; thúc đẩy liên kết vùng để phân bổ nhân lực đồng đều; tổ chức các hội chợ việc làm chuyên ngành, giúp sinh viên và NLĐ tiếp cận DN hiệu quả hơn.
Thiếu hụt lao động chất lượng cao là thách thức nhưng cũng là cơ hội để Việt Nam, đặc biệt TP HCM, tái cấu trúc thị trường lao động theo hướng minh bạch, công bằng và bền vững. Chỉ khi Nhà nước, DN và NLĐ cùng chung tay, nền kinh tế mới phát triển ổn định và cạnh tranh hiệu quả trên trường quốc tế.