ề làng Hương Cần, xã Hương Toàn, các nẻo đường đâu đâu cũng thấy cảnh tư thương đến mua bán cá. Những con cá trắm to hàng ki-lô-gam được xếp gọn trong thúng hoặc nằm lăn lóc ven đường. Nhưng lạ thay, người bán chẳng lấy gì làm vui.

Đi xuống sông Bồ, một bên là xã Hương Toàn, đối diện bên kia là xã Quảng Thọ, cảnh người tấp nập với việc vớt cá, tát nước, bơm oxy... cứu cá. Nhìn xuống mép lồng, những con cá trắm to nổi trắng bụng. Một không khí não nề, tang thương bao trùm cả một khúc sông. Người dân khóc vì cá chết. Khóc cho số phận bạc bẽo của mình.

Bên mép sông, nhìn đống cá trắm bị lớp đất dần che phủ, ông Nguyễn Huy (trú thôn La Vân Hạ, xã Quảng Thọ) ngậm ngùi: "Phải mang đi chôn tiêu hủy chứ cá chết ai mà ăn được".

Ông Huy có 2 lồng cá trắm nuôi với chừng 260 con nhưng trên 200 con bị chết hoặc lờ đờ nổi trên mặt nước. Từ ngày 9-7 đến nay, gia đình ông Huy phải thu gom cá dưới lồng, số chết mang đi tiêu hủy, số còn lại đang sống thì bán với giá từ 40.000 – 60.000 đồng/kg với hy vọng vớt vát được chừng nào hay chừng đó.

Phía bên kia sông, anh Lê Văn Trình (thôn Hương Cần, xã Hương Toàn) mấy hôm nay như người điên dại. Dáng bộ nông dân khỏe mạnh quanh năm bám ở mép sông với hy vọng lấy công làm lãi, nay tiều tụy bởi cá chết đặc lồng. Số cá sống sót anh ước chừng chỉ còn khoảng 20%. Anh Trình buồn bã: "Gần một năm ròng bỏ công chăm sóc chứ ít đâu. Có con nặng tới 5 kg nhưng tôi muốn để lại, tháng nữa bán lấy tiền sắm sửa cho mấy đứa con vào năm học mới. Vậy mà trời chẳng thương.

Ông Huy, anh Trình cũng như bao người nông dân sống bên sông Bồ đã dùng trăm phương ngàn kế kế để cứu cá nhưng vẫn bất lực nhìn cá chết.

Theo Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Quảng Điền, ước tính đã có 350 lồng nuôi cá trắm trên tổng số 850 lồng trên địa bàn 2 xã Quảng Thọ, Quảng Thành bị chết hàng loạt, với sản lượng gần 40 tấn, gây thiệt hại rất lớn. Trong khi đó, ở xã Hương Toàn hàng chục tấn cá trắm cũng không cứu được.

Ông Phan Thanh Hùng, Chánh Văn phòng Ban Chỉ huy Phòng chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn tỉnh Thừa Thiên - Huế, cho biết nhằm cải thiện môi trường nước trên sông Bồ, giảm thiệt hại cho người dân, trong sáng 10-7, đơn vị này đã yêu cầu thủy điện Hương Điền tăng cường xả nước về hạ du, từ 20 m³/s lên 40 m³/s. Bên cạnh đó, mở 2 cửa thoát nước ở đập ngăn mặn Thảo Long ở phía hạ nguồn để cải thiện môi trường nước trên các sông.

Theo ông Hùng, do thời tiết nắng nóng kéo dài nên hiện mực nước tại hồ thủy điện Hương Điền chỉ đạt 48,43 m, cao hơn mực nước chết 2,43 m; trữ lượng nước trong hồ còn khoảng 62 triệu m³. Thủy điện này phải tuân thủ quy trình vận hành liên hồ đã được phê duyệt nhằm chống hạn cho đến hết tháng 8 cho tỉnh Thừa Thiên - Huế. Vì vậy, mỗi ngày chỉ phát điện, xả nước về hạ du khoảng 10 giờ với lưu lượng trung bình trên 20 m³/s.

Sông Bồ bắt nguồn từ ngọn núi A Sầu (xã A Roàng, huyện A Lưới, tỉnh Thừa Thiên - Huế) đổ về xuôi, chảy qua thị xã Hương Trà và 2 huyện Phong Điền, Quảng Điền rồi hợp với dòng sông Hương ở ngã ba Sình trước khi ra phá Tam Giang.

Ở lưu vực hạ nguồn chảy qua vùng đồng bằng, cư dân địa phương từ lâu nay mưu sinh bằng nghề nuôi cá, chủ yếu là trắm cỏ. Vậy nhưng, nhiều năm trở lại đây, cơ nghiệp của hàng trăm hộ dân cứ phải đánh cược với con nước sông Bồ: mùa mưa thì lũ cuốn trôi lồng, mùa hè thì cá chết.

Vào 11-2017, cơn lũ trên sông Bồ được dự báo vượt mốc lịch sử năm 1999 cũng đã làm cho hàng trăm hộ nuôi cá lồng trên khúc sông ở đây rơi vào cảnh trắng tay. Vào thời điểm đó, hình ảnh anh Hoàng Dung (thôn Hạ Lang, xã Quảng Phú, huyện Quảng Điền) neo mạng sống trên chiếc lồng cá trên dòng nước lũ sông Bồ khiến cho người xem xót xa. Người đàn ông này là một trong hàng trăm hộ dân nuôi cá lồng trên sông Bồ. Khi cơn lũ ập đến, anh cố gắng ra chằng néo lồng cá khỏi bị trôi. Nhưng khi đang ở trên lồng thì dây buộc bị đứt, anh phải bám chắc vào lồng cá và trôi hơn 10 km mới được cứu sống.

Vào mùa hè, khi dòng sông khô cạn bởi nắng hạn, đã biết bao nhiêu lần người nuôi cá lồng ở phường Hương Xuân, xã Hương Toàn (thị xã Hương Trà), xã Hương Thọ, xã Quảng Thành (huyện Quảng Điền)... cũng lâm vào cảnh trắng tay bởi cá chết vì ngạt khí, thiếu oxy.

Người dân nói rằng, dù biết ở phía thượng nguồn dòng sông Bồ bị thủy điện chặn lại, rồi dòng chảy của con sông bị "nắn" qua nhiều mỏ khai thác cát, việc nuôi cá bị rủi ro gấp nhiều lân nhưng đành phải đánh cược bởi cá chính là sự sống, là kế sinh nhai bao đời nay của họ.