Uất nghẹn, tủi nhục, tán gia bại sản, cầu cứu… là những gì phóng viên Báo Người Lao Động thấy và cảm được khi gặp nạn nhân và thâm nhập đường dây đưa lao động sang Nga.

Một ngày đầu tháng 8, với ngồn ngộn tin tức nóng hổi về trạm thu phí BOT Cai Lậy được gửi về tòa soạn thì xuất hiện một thư điện tử với tựa đề "Hãy cứu những lao động chui ở Nga". Càng đọc càng không tin, bởi theo nội dung thư kể thì người Việt đi lao động ở Nga chẳng khác gì đi vào địa ngục. Không chần chừ, một nhóm phóng viên, cộng tác viên được huy động với kế hoạch điều tra tỉ mỉ, hòng cảnh báo, lật tẩy đường dây này!

Lần theo địa chỉ email gửi đến, nhóm phóng viên Báo Người Lao Động đã tiếp xúc được với người gửi. Đó là chị H.P (ngụ huyện Chợ Gạo, tỉnh Tiền Giang) - người bị lừa đi xuất khẩu lao động đến Liên bang Nga và vừa phải tiêu tốn gần như cả gia tài để được trở về nước. Theo chị P., lá thư kêu cứu mà chị chuyển thể nội dung dưới email gửi Báo Người Lao Động là của anh Trần Văn Châu (SN 1988, ngụ ấp Hòa Hưng, xã Long Đức, huyện Long Phú, tỉnh Sóc Trăng). Anh Châu và chị P. đã lén nhét trong hộp bánh để qua mắt ông chủ xưởng may trước khi chị P. mang về Việt Nam.

Trong thư anh Châu kể rằng mình làm thợ may ở Sóc Trăng, thông qua một người ở tỉnh này có tên là Nguyễn Thị Phấn, anh Châu tìm đến hai người ở huyện Cai Lậy, tỉnh Tiền Giang vì nghe nói họ có khả năng đưa người ra nước ngoài làm việc. Hai người này khẳng định: "Muốn sang Nga làm việc thì chi phí 1.900 USD, chỉ lấy trước 15 triệu đồng, khi nào sang Nga làm việc trừ dần vào lương số tiền còn lại. Lương mỗi tháng là 10 đến 20 triệu đồng. Cơm, nước chỗ nghỉ,… chủ xưởng may lo hết". Nghe vậy anh Châu đã vay mượn đủ số tiền trên giao cho bà Phấn và được bà Phấn viết biên nhận và đưa 1 hộ chiếu. Khoảng gần 2 tháng sau, hai người này điện thoại kêu anh Châu chuẩn bị sang Nga làm việc.

Đây là những bằng chứng cho sự "dụ dỗ" của những kẻ môi giới đối với người lao động nhẹ dạ

Mọi chuyện không như mơ, dù là đàn ông nhưng theo anh Châu, chỉ qua 3 ngày làm việc ở xưởng may, anh Châu hoàn toàn kiệt sức nhưng vẫn bị bắt ép làm việc, bất chấp khả năng có thể ngã quỵ lúc nào. "Tôi có thể chết bất cứ lúc nào. Hãy cứu tôi bởi má tôi không thể moi đâu ra tiền để chuộc tôi" - anh Châu kêu cứu trong tuyệt vọng ở cuối bức thư.

Một cuộc họp của Hội đồng Biên tập Báo Người Lao Động, bàn và lên kế hoạch làm rõ đường dây lừa đưa lao động sang Nga

Quyết tâm làm rõ sự thật cũng như quá ám ảnh với lời kêu cứu cuối thư của anh Châu, Báo Người Lao Động đã kết nối với một cộng tác viên, trong vai người lao động muốn sang Nga làm thợ may.

Đó là những ngày giữa tháng 8 vừa qua. Khi vừa xuống sân bay ở Nga, chúng tôi được chiếc xe 7 chỗ chở đến nơi làm việc cách sân bay khoảng 170 km. Toàn bộ giấy tờ đều bị ông Nguyễn Việt Tuấn (người quê Hà Nội), là ông chủ giữ hết.

Làm việc 16 giờ/ngày nhưng mỗi bữa ăn chỉ với cơm canh đạm bạc nên ai cũng kiệt sức

Nghỉ được 1 ngày, sau đó người của công ty đưa cho chúng tôi ký một bản "Hợp đồng đi làm việc ở nước ngoài". Theo đó, ngày làm việc 8 giờ nhưng kèm theo "Có định mức sản phẩm trong thời gian làm việc". Định mức mỗi ngày một người phải may 20 chiếc áo khoác. Nếu không xong thì làm đến khi nào xong mới được đi nghỉ. Đặc biệt là bản hợp đồng này dù ký ở Liên bang Nga nhưng ghi "Chi trả lương: Tại Việt Nam" và nếu có tranh chấp hợp đồng thì "Giải quyết theo pháp luật Việt Nam". Người đại diện ký hợp đồng với người lao động là ông Lê Tiến Trọng. Thắc mắc cũng không được, đã qua đến đây ai cũng phải ký, vì không ký là bít đường về.

Khi đặt bút ký hợp đồng cũng là lúc người lao động trở thành người… lệ thuộc. Bởi định mức mỗi ngày một người phải may 20 chiếc áo khoác từ công đoạn cắt cho đến thành phẩm thì chỉ có "thánh" mới làm được. Bằng chứng mà người của chúng tôi ghi nhận được có không ít công nhân nữ vốn là thợ may chuyên nghiệp ở Việt Nam, cũng chỉ có thể làm được vài chiếc một ngày.

Ở nơi xứ lạnh cộng với ăn uống thiếu thốn, làm việc quần quật cả ngày khiến đa phần công nhân trong xưởng may kiệt sức. Có ngày, khi đến giờ ăn cơm, nhiều công nhân nữ không ăn mà lăn ra ngủ rồi khi đến giờ may thì ăn mì sống để cầm chừng. Có ngày, có đến 5 công nhân đổ bệnh vì không còn sức, quá túng quẫn, nhiều người có ý định bỏ trốn nhưng không thể thoát ra được 4 lớp cửa nên đành cắn răng chịu đựng… Và tê tái hơn là có những nữ đồng nghiệp dù tới "ngày của phụ nữ" vẫn không có thời gian để đi "giải quyết".

Đau đớn nhất là chuyện sau 1 tháng làm việc đến kiệt sức, ông chủ cho biết số tiền lương của tôi là 7.500 rúp (tương đương 2,4 triệu đồng tiền Việt Nam) chưa tính chi phí điện, nước và lương thực gửi mua từ Việt Nam sang. Quá vất vả lại bị lật lọng một cách trắng trợn, tôi xin chủ cho về thì họ nói rằng: "Muốn về phải đền hợp đồng 3 năm là 120 triệu đồng".  

Để ra khỏi xưởng may công nhân phải vượt qua 3 lớp cửa sắt chẳng khác nào nhà tù

Xưởng may mà chúng tôi làm việc được xây tường rất kín, muốn vào đến xưởng phải qua 3 lớp cửa lúc nào cũng khóa kín không thể nào thoát ra ngoài.

Sau khi được đưa vào xưởng may thì từ đó trở đi, chúng tôi không được bước ra ngoài công ty, mọi sinh hoạt như muốn mua thứ gì đều phải nhờ hai người của công ty đi mua. Cánh cổng chính lúc nào cũng đóng kín. Chẳng thế mà các công nhân "ma cũ" ở đây nói với tôi rằng: "Chúng mình đã dại khi tự đâm đầu vào đây. Khả năng mất mạng vì bệnh tật, vì kiệt sức có thể xảy ra bất cứ lúc nào".

Và đây là một "lớp cửa" để ngăn công nhân bỏ trốn

Ông Trần Quốc Đậm (giữa) ra tận sân bay Tân Sơn Nhất giúp làm thủ tục và thu thêm mỗi người 600.000 đồng. Ảnh: Lê Phong

Thông qua một người quen từ trước, trong vai người cần ra nước ngoài làm việc, phóng viên đã tìm đến nhà bà Ngô Thị Thu và chồng là Trần Quốc Đậm (ngụ ấp 7, xã Mỹ Thành Nam, huyện Cai Lậy, tỉnh Tiền Giang). Bà Thu là người miền Bắc còn chồng là người miền Nam. Mới gặp mặt, vợ chồng bà Thu - ông Đậm giới thiệu cùng làm việc tại một công ty may ở huyện Cai Lậy. Tuy công ty không có chức năng xuất khẩu lao động (XKLĐ) nhưng bà có thể đưa lao động đi Nga thông qua người đàn ông tên Tuấn. "Đi theo "dây" của anh Tuấn thì chỉ cần gửi hộ chiếu ra Hà Nội. Mức lương bên đó từ 10-20 triệu đồng/tháng, gấp mấy lần làm việc ở đây mà chi phí chẳng là bao" - bà Thu nói chắc.

Chân dung người đàn bà môi giới Ngô Thị Thu

Bà Thu còn nói thêm rằng cần phải ứng trước 15 triệu đồng. Sợ khách nghi mình lừa, bà Thu giải thích: "Nếu như qua đó không làm thì còn có cái để tính. Chi phí đi qua đó tới 1.900 USD lận. Đây là tiền anh Tuấn nói đặt cọc nên em thay mặt truyền đạt lại. Anh Tuấn là người quen của em. Anh ấy rất uy tín. Tin em đi, anh Tuấn đã về ghé thăm nhà em rồi".

Để củng cố lòng tin của chúng tôi, bà Thu khoe: "Chị Xuân, chị Ánh mới nhờ em chuyển hộ chiếu kìa!". Chưa hết, lúc đang trò chuyện, điện thoại cắt ngang, bà Thu nói với người gọi và cũng hàm ý nói với chúng tôi: "Làm việc ngày 8 giờ, cơm, nước, ăn nghỉ, chủ lo hết".

Không chỉ hoạt động ở địa bàn tỉnh Tiền Giang, cặp vợ chồng môi giới này còn "vươn vòi" về tận Sóc Trăng bằng cách tuyển thêm nhiều chân rết để tìm người cho xưởng may của ông Tuấn ở bên Nga. Cụ thể là trường hợp của anh T.V.C ở Sóc Trăng

Theo tìm hiểu của chúng tôi, tính đến thời điểm hiện tại, những người môi giới nêu trên đã dụ được khoảng 17 người sang Nga lao động "khổ sai", trong đó có 7 người chúng tôi xác định được danh tính và quê quán cụ thể. Mỗi trường hợp môi giới thành công, vợ chồng Thu - Đậm được trả công 500 USD.

Ảnh minh họa

Tiếp chúng tôi trong căn nhà nhỏ nhưng trống hoác, gần như không có vật gì giá trị ngoài cái tủ thờ. Tại đây, bà Nhung - mẹ anh Châu cho hay do thiếu nợ ngân hàng khoảng 30 triệu đồng nên anh Châu xin gia đình sang Nga làm việc để kiếm tiền trả nợ. Khi sang Nga được vài ngày, anh Châu gọi điện về than rằng làm việc vất vả, không đúng với cam kết. "Từ đó đến nay đã vài tháng, thằng C. nó không nói gì thêm, chắc vì sợ tôi lo rồi bệnh thêm" - bà Nhung lo lắng khi hay tin anh C. đang kêu cứu từ Nga.

Từ lo lắng, bà Nhung chuyển sang lo sợ khi nghe chúng tôi nói đã có nhiều người phải tốn vài ngàn USD mới được quay về, vì phải bồi thường hợp đồng. "Vậy thì khốn khổ cho gia đình tôi quá. Nếu vậy chỉ có nước bán nhà chứ moi đâu ra số tiền lớn như vậy" - bà Nhung nói như muốn khóc.

Thành phố Dimitrov

Khi đến nước bạn, chúng tôi mới biết thủ tục sang Nga của đường dây này là sau khi gửi hộ chiếu cùng 15 triệu đồng cho người môi giới thì tại Liên bang Nga, một người đại diện cho Công ty TNHH TOM MODA có trụ sở số 141081, vùng Moscow, TP Dmitrov, đường Industrial, nhà 3, có giấy mời nhập cảnh vào Liên bang Nga với mục đích là "Lao động làm thuê" và được cấp hộ chiếu phổ thông một lần. Thời gian được nhập cảnh trong vòng 90 ngày.

Sau khi thu thập đầy đủ thông tin về xưởng may ở Nga khiến các lao động Việt Nam kêu cứu vì kiệt sức, thông qua cơ quan chức năng Bộ Ngoại giao, Báo Người Lao Động đã chuyển hồ sơ vụ việc tới Đại sứ quán (ĐSQ) Việt Nam tại Liên bang Nga. Từ đây, một "đường dây nóng" đã được thiết lập giữa Báo Người Lao Động và ĐSQ.

Cụ thể, ngày 30-8, chúng tôi đã cung cấp cho Đại sứ Nguyễn Thanh Sơn thông tin: Có nhiều người ở Việt Nam bị lừa đi lao động bên Nga (cụ thể là xưởng may của người đàn ông tên Tuấn) kêu cứu. Họ bị nhốt, không cho ra ngoài, làm việc ngày 16 giờ nhưng lương chỉ 3 triệu đồng.

"Cho tôi dữ liệu người môi giới, để xem có trong danh sách đang theo dõi không" - Đại sứ Nguyễn Thanh Sơn đề nghị.

Làm việc cật lực nhưng lương quá thấp nên nhiều công nhân ở xưởng may của ông Tuấn kêu cứu và đòi về nước Ảnh: MINH CHÂU

Trong các ngày 1, 2, 3 và 4-9, chúng tôi liên tục liên lạc với đại sứ để nắm thông tin thì được ông cho biết đang tiến hành làm. Đến ngày 5-9, người của chúng tôi báo về cho hay đã có hơn 10 người ở xưởng may cầu cứu. Dù biết công việc của đại sứ nhiều nhưng không thể không nóng lòng, chúng tôi tiếp tục hối thúc ông. Đến trưa 14-9, Đại sứ Nguyễn Thanh Sơn nhắn: "Chuyển toàn bộ dữ liệu vào máy Trưởng Phòng Lãnh sự ĐSQ Việt Nam tại Nga theo số… Tôi đã giao hôm nay phối hợp với công an nước bạn kiểm tra".

Đáp ứng yêu cầu của đại sứ, chúng tôi chuyển toàn bộ thông tin liên quan đến chủ xưởng may và những thông tin hữu ích khác phục vụ công tác giải cứu cho ông Hoàng Anh, Trưởng Phòng Lãnh sự ĐSQ Việt Nam tại Nga. Ngày 17-9, ông Hoàng Anh cho biết đã liên hệ và làm việc với chủ xưởng may. Trong buổi làm việc, ông đã đề nghị chủ xưởng nếu ai không muốn làm thì nên cho họ về. Riêng việc giữ hộ chiếu của người lao động thì được chủ xưởng giải thích là sợ công nhân bỏ trốn sang xưởng khác.

"Tóm lại, chúng tôi đã đề nghị với chủ xưởng ai muốn về thì cho về. Trong vòng 1 tuần nữa, chúng tôi sẽ có kết quả để hài hòa lợi ích giữa những người lao động và chủ xưởng" - ông Hoàng Anh khẳng định. Lời hứa của ông Hoàng Anh đưa ra đã phần nào giúp chúng tôi bớt lo lắng cho người lao động đã gửi đơn cầu cứu đến Báo Người Lao Động.

Ngay khi trở về từ Nga, anh Trần Văn Châu đã đến Báo Người Lao Động cung cấp thông tin mình bị ép buộc thế nào khi muốn được về nước yên thân. Ảnh: Quốc Chiến

Sau những cố gắng không mệt mỏi của Báo Người lao Động, đến ngày 9-10, đã có 5 lao động từ xưởng may của ông Tuấn được "giải cứu" trở về Việt Nam. Đó là anh Trần Văn Châu (ngụ Sóc Trăng), chị Nguyễn Thị Bạch My, Phan Thúy Kiều, Trương Thị Nguyệt Ánh và một người tên Thanh (cùng ngụ Tiền Giang). Ngay khi trở về nước, các lao động này đã mong muốn cơ quan chức năng làm rõ hành vi của những người môi giới.

Chia sẻ với phóng viên Báo Người Lao Động khi vừa xuống sân bay, chị Bạch My không cầm được nước mắt kể lại những chuỗi ngày cơ cực ở xưởng may bên Nga. Theo chị Bạch My, một năm sang Nga làm việc khắc khổ chị không dư được đồng nào như những kẻ môi giới "khoác lác" mà còn phải vay nợ để chuộc thân trở về nước. "Hiện sức khỏe tôi không ổn nên còn phải dưỡng sức. Giữ được mạng trở về là mừng lắm rồi. Bởi lúc thương lượng với chủ xưởng xong chờ người nhà gửi tiền qua trả để về thì bị một quản lý đánh không kịp trở tay" - chị Bạch My uất nghẹn.

Chị Trương Thị Nguyệt Ánh (bìa phải) phải nhờ gia đình chuyển 35 triệu đồng sang Nga mới được trở về quê Ảnh: Quốc chiến

Chị Bạch My nói rằng người môi giới cho chị sang Nga lao động là ông Trần Quốc Đậm và bà Ngô Thị Thu (cùng ngụ huyện Cai Lậy, tỉnh Tiền Giang). Ông Đậm và bà Thu đã lấy công môi giới là 10 triệu đồng. "Lúc muốn về Việt Nam tôi phải nghe theo lời của họ và gọi điện cho gia đình chuyển trả cho họ 35 triệu đồng mới được về", chị Bạch My bức xúc nói và đòi làm rõ hành vi của 2 người môi giới nói trên. "Lúc ở Việt Nam lương tôi 9-10 triệu đồng/tháng, còn khi nghe lời bà Thu sang Nga làm việc từ 7 giờ sáng đến 23 giờ đêm, làm cả năm nay mà còn thiếu nợ và còn bị đánh. Mang được cái mạng về mừng lắm. Tôi mong muốn công an làm rõ hành vi môi giới lao động của bà Thu" - chị Bạch My nói với theo khi chúng tôi chuẩn bị ra về.

Ngoài chị Bạch My, trước đó không lâu chị Nguyệt Ánh cũng phải điện cho gia đình chuyển sang 35 triệu đồng trả cho chủ xưởng mới được về Việt Nam. Chị Ánh cũng cho biết mình đi sang Nga lao động qua đường dây môi giới của ông Đậm, bà Thu. Chị Ánh cũng đã sang một xưởng may ở Nga làm việc hơn 8 tháng và ra về mang theo cục nợ cùng nỗi ấm ức vì bị lường gạt.

Chị Bạch My tố rằng bị một quản lý xưởng may bên Nga đánh bầm mắt trong lúc chờ người nhà gửi tiền sang Nga để "chuộc mạng" về Việt Nam .

Trong khi đó, vừa xuống sân bay Tân Sơn Nhất, anh Trần Văn Châu liền cung cấp hàng loạt băng ghi âm cho Báo Người Lao Động, với nội dung trước khi được về Việt Nam, chủ xưởng bắt ký giấy nợ 1.900 USD; ký giấy cam kết về Việt Nam không được thưa kiện, nếu về mà thưa kiện thì phải trả nợ...

Ngoài ra, chủ xưởng còn buộc phải viết tường trình không đúng sự thật, phải viết là công ty tạo điều kiện cho về. "Trong tình thế nếu ở lại lao động sẽ kiệt sức nên em đành chấp nhận làm theo yêu cầu của họ để được về Việt Nam, hòng có cơ hội tố cáo và cảnh tỉnh những ai đang muốn đổi đời bằng cách sang Nga vào xưởng may lao động theo đường dây môi giới của bà Thu, ông Đậm" - anh Châu trình bày.

Phóng viên Báo Người Lao Động hy vọng anh Trần Văn Châu đòi lại được công bằng và qua sự việc của anh Châu sẽ là hồi chuông cảnh báo cho những ai bị những lời "ngon ngọt" của môi giới khi tham gia xuất khẩu lao động. Ảnh: Quốc Chiến

Anh Châu sau đó đã đến Công an tỉnh Tiền Giang trình báo việc mình bị người môi giới là bà Thu đưa sang Nga lao động không đúng như những lời bà Thu hứa. Ngoài ra, còn có ít nhất 3 người khác cũng từ xưởng may của ông Tuấn bên Nga trở về đã đến công an tố cáo.

Nội dung mà tất cả các công nhân này tố cáo là bà Thu hứa đưa sang Nga làm việc 8 giờ/ngày, chủ xưởng cho ăn uống, nơi nghỉ ngơi và lương từ 10-20 triệu đồng/tháng. Tuy nhiên, khi sang đó làm ngày gần 16 giờ mà vẫn không đủ tiền sinh hoạt. Nhiều công nhân còn mắc nợ không thể trả nổi.

Một chỉ huy Công an tỉnh Tiền Giang cho biết đang củng cố hồ sơ để khởi tố vụ án nhiều người bị người môi giới giới thiệu sang Nga lao động. Công an cũng đã làm việc với nhiều người bị hại cùng nhân chứng.