- Phóng viên: Thời gian qua có tình trạng "lạm dụng" trong yêu cầu cung cấp Phiếu Lý lịch tư pháp (LLTP), bà có thể nói rõ hơn về tình trạng "lạm dụng" này trên thực tế đang diễn ra như thế nào, trong lĩnh vực nào nhiều nhất?

+ Bà Đỗ Thị Thúy Lan, Phó Giám đốc phụ trách Trung tâm Lý lịch tư pháp Quốc gia (Bộ Tư pháp): Thời gian qua, một số tổ chức, doanh nghiệp đã yêu cầu cá nhân phải có Phiếu LLTP khi nộp hồ sơ tuyển dụng, quản lý, sử dụng lao động như lái xe công nghệ, giao hàng (shopeefood, grabfood) hoặc lao động phổ thông.

Bà Đỗ Thị Thúy Lan, Phó Giám đốc phụ trách Trung tâm Lý lịch tư pháp Quốc gia (Bộ Tư pháp)

Việc các doanh nghiệp yêu cầu người lao động ở các vị trí việc làm này phải có Phiếu LLTP khi nộp hồ sơ tuyển dụng lao động có thể được coi là "lạm dụng" quyền yêu cầu cấp Phiếu LLTP của cá nhân theo quy định của Luật LLTP và chưa phù hợp với quy định pháp luật về lao động.

Tại khoản 1 Điều 7 Luật Lý lịch tư pháp đã quy định: "Công dân Việt Nam, người nước ngoài đã hoặc đang cư trú tại Việt Nam có quyền yêu cầu cấp Phiếu LLTP của mình". Cũng theo quy định của Luật Lý lịch tư pháp, cá nhân có quyền yêu cầu cấp Phiếu LLTP số 1 của mình mà không bị giới hạn mục đích sử dụng Phiếu. Do đó, một số tổ chức, doanh nghiệp đã "lạm dụng" quy định này để yêu cầu cá nhân phải có Phiếu LLTP khi nộp hồ sơ tuyển dụng, sử dụng lao động trong một số vị trí công việc như đã nêu trên.

Theo quy định của pháp luật lao động, người lao động có nghĩa vụ cung cấp những thông tin cơ bản của cá nhân và thông tin cần thiết khác liên quan đến công việc ký kết hợp đồng lao động. Trong khi đó, Phiếu LLTP là văn bản xác nhận về tình trạng án tích của cá nhân, đây là những thông tin liên quan đến bí mật đời tư của cá nhân.

Một số tổ chức, doanh nghiệp đã yêu cầu cá nhân phải có Phiếu LLTP khi nộp hồ sơ tuyển dụng, quản lý, sử dụng lao động như lái xe công nghệ, giao hàng

Vì vậy, doanh nghiệp cần xác định rõ những thông tin trong Phiếu LLTP có phải là những thông tin cần thiết, có liên quan trực tiếp đến việc giao kết hợp đồng lao động, từ đó hạn chế việc yêu cầu người lao động phải cung cấp Phiếu LLTP không cần thiết.

- Nguyên nhân của thực trạng "lạm dụng" đó có phải do hiểu chưa đúng về Phiếu LLTP? Bà có thể thông tin rõ hơn về ý nghĩa của Phiếu LLTP trong việc thực hiện các thủ tục hiện nay?

+ Tôi cho rằng, nguyên nhân chủ yếu của tình trạng "lạm dụng" yêu cầu cung cấp Phiếu LLTP thời gian qua là do nhận thức của một số tổ chức, doanh nghiệp, cá nhân về pháp luật LLTP nói chung và Phiếu LLTP nói riêng còn chưa đầy đủ, hiểu chưa đúng về ý nghĩa, giá trị của Phiếu LLTP.

Theo quy định Luật Lý lịch tư pháp, Phiếu LLTP là phiếu do Trung tâm LLTP quốc gia, Sở Tư pháp cấp có giá trị chứng minh cá nhân có hay không có án tích; bị cấm hay không bị cấm đảm nhiệm chức vụ, thành lập, quản lý doanh nghiệp, hợp tác xã trong trường hợp doanh nghiệp, hợp tác xã bị Tòa án tuyên bố phá sản. Phiếu LLTP có hai loại: Phiếu LLTP số 1 và Phiếu LLTP số 2.

Phiếu LLTP số 1 được cấp cho công dân Việt Nam, người nước ngoài đã hoặc đang cư trú tại Việt Nam và cơ quan nhà nước, tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội. Phiếu LLTP số 1 chỉ ghi nhận những án tích chưa được xóa. Án tích đã được xóa thì không ghi vào Phiếu LLTP số 1.

Người dân phải xếp hàng, chờ đợi xin Phiếu LLTP ở Sở Tư pháp Hà Nội hồi tháng 4-2023

Phiếu LLTP số 2 được cấp cho cơ quan tiến hành tố tụng và theo yêu cầu của cá nhân để người đó biết được nội dung về LLTP của mình. Phiếu LLTP số 2 ghi tất cả các án tích , bao gồm án tích chưa được xóa và án tích đã được xoá.

Cũng theo quy định của Luật LLTP, cá nhân có quyền yêu cầu cấp Phiếu số 1 mà không bị giới hạn bởi mục đích sử dụng Phiếu. Thực tiễn giải quyết cấp Phiếu LLTP trong thời gian qua cho thấy, cá nhân yêu cầu cấp Phiếu số 1 chủ yếu để xin việc làm, hoàn thiện hồ sơ, thủ tục hành chính như cấp giấy chứng nhận, thành lập hội, cấp chứng chỉ hành nghề, bổ nhiệm các chức danh tư pháp (luật sư, công chứng viên, giám định viên, quản tài viên, hành nghề quản lý, thành lý tài sản …); cấp giấp phép lao động, xin nhập quốc tịch, đi du học, xuất cảnh…

Trong khi đó, khác với Phiếu số 1, Phiếu số 2 được cấp cho cá nhân bị giới hạn bởi mục đích sử dụng Phiếu, đó là để người đó biết được nội dung về LLTP của mình, không nhằm phục vụ cho các mục đích như Phiếu số 1. Quy định này của Luật LLTP nhằm bảo đảm tính nhân đạo của pháp luật, bảo đảm tôn trọng bí mật đời tư của cá nhân.

- Hiện pháp luật đã có quy định về Phiếu LLTP, tuy nhiên một số cơ quan, doanh nghiệp yêu cầu người dân nộp Phiếu LLTP số 2, yêu cầu này là không đúng quy định pháp luật. Vậy các cơ quan, doanh nghiệp này có đang xâm phạm đến thông tin LLTP của người dân, ảnh hưởng đến bí mật cá nhân hay không?

+ Như tôi đã nói ở trên, theo quy định tại Điều 41 Luật LLTP, Phiếu LLTP số 2 được cấp cho cơ quan tiến hành tố tụng để phục vụ công tác điều tra, truy tố, xét xử và cấp theo yêu cầu của cá nhân để người đó biết được nội dung về LLTP của mình. Phiếu LLTP số 2 ghi tất cả các án tích , bao gồm án tích chưa được xóa và án tích đã được xoá. Phiếu LLTP số 2 cũng bao gồm thông tin về cấm đảm nhiệm chức vụ, thành lập, quản lý, doanh nghiệp, hợp tác xã.

Mẫu Phiếu LLTP số 2

Khác với Phiếu số 1 (không bị giới hạn mục đích sử dụng Phiếu), Phiếu số 2 được cấp cho cá nhân bị giới hạn bởi mục đích sử dụng Phiếu, đó là để người đó biết được nội dung về LLTP của mình.

Quy định này nhằm bảo đảm tính nhân đạo, bảo đảm tôn trọng bí mật đời tư của cá nhân. Chính vì vậy, thủ tục cấp Phiếu số 2 cũng có điểm khác với thủ tục cấp Phiếu số 1, theo đó cá nhân yêu cầu cấp Phiếu số 2 thì không được ủy quyền, trong khi thủ tục cấp Phiếu số 1 khá đơn giản, cho phép ủy quyền cho người khác làm thủ tục.

Thời gian qua, do chưa hiểu đúng quy định của Luật LLTP nên một số cơ quan, tổ chức yêu cầu cá nhân phải nộp Phiếu số 2 để làm các thủ tục như xin việc làm, hoàn thiện hồ sơ hoặc tuyển dụng lao động, xin thị thực nhập cảnh, trong đó có một số cơ quan đại diện ngoại giao tại Việt Nam… điều này là không đúng với tinh thần của Luật LLTP.

Để xử lý vấn đề này, Trung tâm LLTP quốc gia đã phối hợp, đề nghị Cục Lãnh sự (Bộ Ngoại giao) có công hàm gửi đến Đại sứ quán các nước đã và đang yêu cầu công dân Việt Nam phải bổ sung Phiếu số 2 khi làm thủ tục xin visa nhập cảnh vào các nước này. Theo đó đề nghị Đại sứ quán không yêu cầu công dân Việt Nam phải nộp Phiếu số 2, thay vào đó là sử dụng Phiếu số 1, loại phiếu vẫn thường được sử dụng từ trước đến nay.

Đồng thời, cần tăng cường tuyên truyền, phổ biến nhằm nâng cao nhận thức của cá nhân, cơ quan, tổ chức về ý nghĩa, giá trị của Phiếu LLTP, nhất là việc không yêu cầu người dân nộp/xuất trình Phiếu LLTP số 2 không đúng quy định của Luật LLTP.

- Có một số ý kiến cho rằng, các doanh nghiệp yêu cầu cung cấp Phiếu LLTP bởi lo ngại về tình trạng án tích của một số người khi xin việc. Một số công việc như chạy xe công nghệ, dọn rác, lao công…cũng phải cung cấp phiếu LLTP. Giải pháp nào để hạn chế tình trạng này?

+ Về ý kiến cho rằng doanh nghiệp yêu cầu người lao động cung cấp Phiếu LLTP bởi lo ngại về tình trạng án tích của người xin việc, như đã nói ở trên, doanh nghiệp cần xác định rõ những thông tin trong Phiếu LLTP có phải là những thông tin cần thiết, có liên quan trực tiếp đến việc ký kết hợp đồng lao động, từ đó chỉ yêu cầu người lao động cung cấp Phiếu LLTP trong trường hợp thông tin trong Phiếu LLTP liên quan trực tiếp đến việc giao kết hợp đồng lao động.

Hơn nữa, đối với những công việc như lao động phổ thông, việc yêu cầu người lao động phải cung cấp Phiếu LLTP, trong đó có các thông tin về án tích có thể dẫn đến việc phân biệt đối xử trong quan hệ lao động (chẳng hạn, từ thông tin có được, doanh nghiệp chỉ tuyển dụng người lao động không có án tích). Việc phân biệt đối xử như vậy cũng gây trở ngại cho cá nhân đã từng phạm tội tái hòa nhập cộng đồng, làm mất đi ý nghĩa nhân văn từ các chính sách của Nhà nước.

Nhiều ý kiến cho rằng cần thực hiện việc cấp Phiếu LLTP trên ứng dụng VneID để tạo thuận lợi cho người dân có nhu cầu, tránh tình trạng phải xếp hàng chờ đợi

Hiện nay, chưa có chế tài áp dụng đối với những cơ quan, tổ chức lạm dụng yêu cầu cấp Phiếu LLTP. Pháp luật hiện hành cũng chưa có quy định cấm hoặc hạn chế các doanh nghiệp yêu cầu người dân phải xuất trình/nộp Phiếu LLTP trong tuyển dụng, quản lý lao động.

Vì vậy, cần nghiên cứu, đề xuất cơ quan có thẩm quyền ban hành hoặc sửa đổi các quy định pháp luật có liên quan để hạn chế các doanh nghiệp yêu cầu người dân phải xuất trình/nộp Phiếu LLTP không cần thiết trong tuyển dụng, quản lý lao động. Từ đó, đề xuất chế tài để áp dụng đối với những cơ quan, tổ chức lạm dụng yêu cầu cấp Phiếu LLTP không đúng quy định pháp luật.

Trước mắt, cần tăng cường tuyên truyền, phổ biến tới các tổ chức, doanh nghiệp nhằm nghiên cứu, thực hiện đúng các quy định về tuyển dụng lao động, hồ sơ tuyển dụng lao động, nghiêm túc chấn chỉnh việc lạm dụng yêu cầu người lao động phải nộp Phiếu LLTP không cần thiết.

- Trung tâm LLTP quốc gia đã tham mưu cho Bộ Tư pháp những giải pháp nào để giải quyết các bất cập về cấp Phiếu LLTP như chỉ đạo của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ?

+ Thực hiện Chỉ thị số 23/CT-TTg và chỉ đạo của lãnh đạo Bộ Tư pháp, Trung tâm LLTP quốc gia đang nỗ lực triển khai các nhiệm vụ được giao, trong đó tập trung đẩy mạnh tuyên truyền, phổ biến về việc thực hiện Chỉ thị số 23/CT-TTg và Kế hoạch của Bộ Tư pháp, nhằm nâng cao nhận thức của cá nhân, cơ quan, tổ chức về ý nghĩa, giá trị của Phiếu LLTP, nhất là việc không yêu cầu người dân nộp/xuất trình Phiếu LLTP không đúng quy định của Luật LLTP.

Trung tâm đã phối hợp với các đơn vị có liên quan thuộc Bộ thực hiện rà soát, đề xuất cơ quan có thẩm quyền xem xét, sửa đổi các quy định, thủ tục hành chính có yêu cầu Phiếu LLTP thuộc lĩnh vực quản lý để cắt giảm yêu cầu nộp Phiếu LLTP không hợp lý trong thực hiện thủ tục hành chính.

Đồng thời, Trung tâm cũng tham mưu Bộ Tư pháp đề xuất cơ quan có thẩm quyền ban hành hoặc sửa đổi các quy định pháp luật có liên quan để hạn chế các doanh nghiệp yêu cầu người dân phải xuất trình/nộp Phiếu LLTP không cần thiết trong tuyển dụng, quản lý, sử dụng lao động.

MINH CHIẾN thực hiện