TS Cấn Văn Lực kiến nghị 7 giải pháp phát triển kinh tế tư nhân

Đây là ý kiến được TS Cấn Văn Lực - Chuyên gia kinh tế trưởng BIDV, Thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách tài chính - tiền tệ quốc gia - chia sẻ tại tọa đàm "Giải pháp thúc đẩy phát triển kinh tế tư nhân", do Báo Người Lao Động tổ chức sáng nay, 20-3.

Theo TS Cấn Văn Lực, cần nhận diện đầy đủ hơn về khu vực kinh tế tư nhân, bao gồm 3 thành phần chính: doanh nghiệp tư nhân, kinh tế cá thể (chủ yếu là hộ kinh doanh) và kinh tế tập thể (chủ yếu là hợp tác xã). Tuy nhiên, từ năm 2021 đến nay, Tổng cục Thống kê (hiện nay là Cục Thống kê - PV) không còn phân tách các nhóm này mà gộp chung thành khu vực "Kinh tế ngoài nhà nước". Việc này khiến cho bức tranh về kinh tế tư nhân trở nên thiếu rõ ràng, gây khó khăn trong việc đánh giá chính xác mức độ đóng góp của từng thành phần. 

Thứ hai, cần xâu chuỗi lại quan điểm và tư tưởng của Đảng và Nhà nước về kinh tế tư nhân qua các mốc quan trọng. Tại Đại hội Đảng lần thứ VI năm 1986, Đảng đã chính thức công nhận kinh tế tư bản tư nhân là một thành phần kinh tế. 

Đến Đại hội Đảng lần thứ IX năm 2001, Đảng tiếp tục khuyến khích phát triển kinh tế tư bản tư nhân trong những ngành nghề mà pháp luật không cấm. Năm 2004, Thủ tướng Chính phủ chính thức lấy ngày 13-10 là Ngày Doanh nhân Việt Nam, thể hiện sự trân trọng đối với vai trò của doanh nhân trong nền kinh tế.

Năm 2011, tại Đại hội Đảng lần thứ XI, cụm từ "kinh tế tư nhân" lần đầu tiên được sử dụng chính thức, với chủ trương "hoàn thiện cơ chế, chính sách để kinh tế tư nhân trở thành một trong những lĩnh vực quan trọng của nền kinh tế". 

Năm 2017, Nghị quyết 10/NQ-TW nhấn mạnh rằng cần "phát triển kinh tế tư nhân trở thành một động lực quan trọng của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa". Nghị quyết này lần đầu tiên đưa ra các chỉ tiêu cụ thể về phát triển kinh tế tư nhân, như phấn đấu đến năm 2020 có ít nhất 1 triệu doanh nghiệp, năm 2025 có 1,5 triệu doanh nghiệp và năm 2030 có 2 triệu doanh nghiệp. Đóng góp của khu vực kinh tế tư nhân vào GDP dự kiến đạt khoảng 50% vào năm 2020, khoảng 55% vào năm 2025 và khoảng 60% – 65% vào năm 2030. Tuy nhiên, nhiều mục tiêu này đến nay vẫn chưa đạt được.

Đại hội Đảng lần thứ XIII năm 2021 đã tổng kết và nhấn mạnh: "Kinh tế tư nhân được khuyến khích phát triển trong tất cả các ngành nghề mà pháp luật không cấm. Phấn đấu đến năm 2030, có ít nhất 2 triệu doanh nghiệp tư nhân, đóng góp 60% – 65% vào GDP." 

Nghị quyết 45 của Chính phủ ban hành ngày 21-3-2023, đã bổ sung thêm 2 chỉ tiêu quan trọng: Đến năm 2025, trong số 1,5 triệu doanh nghiệp, có 60% – 70% là doanh nghiệp có quy mô vừa và lớn; đến năm 2030, có khoảng 35% – 45% doanh nghiệp tư nhân có hoạt động đổi mới sáng tạo. Có thể thấy các chính sách và mục tiêu cho khu vực kinh tế tư nhân trước đây còn dè dặt nhưng hiện nay đã mạnh mẽ và rõ ràng hơn nhiều.

Lần này, Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhấn mạnh kinh tế tư nhân là "động lực quan trọng nhất" trong tăng trưởng kinh tế, xứng đáng với vị trí đó vì khu vực này đang đóng góp 50,3% GDP.

Tuy nhiên, số liệu được TS Cấn Văn Lực và các chuyên gia tính toán lại cho thấy có sự thay đổi đáng kể. Năm 2020, Tổng cục Thống kê công bố doanh nghiệp tư nhân chỉ đóng góp 9,6% GDP. Sau khi GDP được đánh giá lại, đóng góp của doanh nghiệp tư nhân trong GDP tăng lên 24,13% vào năm 2021. Đến năm 2023, doanh nghiệp tư nhân đóng góp 24,23% GDP, không phải 28% như một số ý kiến và báo chí đã nêu. Đóng góp của hộ kinh doanh vào GDP năm 2023 là 23,25%, trong khi kinh tế tập thể (hợp tác xã) đóng góp 2,94%.

Về những bất cập, chuyên gia này bổ sung một số vấn đề: Hiện nay, cả nước có khoảng 5,2 triệu hộ kinh doanh nhưng chỉ có khoảng 2,1 triệu hộ đăng ký kinh doanh và nộp thuế đầy đủ. Hơn 3 triệu hộ còn lại chưa đăng ký và chủ yếu nộp thuế khoán. Cơ chế thuế khoán nhanh và gọn, nhưng không minh bạch, dễ dẫn đến thất thu ngân sách và tạo ra cơ chế "xin – cho". Do đó, cần khuyến khích hộ kinh doanh chuyển đổi thành doanh nghiệp siêu nhỏ, được hỗ trợ trong quá trình chuyển đổi và đóng thuế đầy đủ về lâu dài.

Về kinh nghiệm quốc tế, TS Cấn Văn Lực cho rằng học theo mô hình Singapore là rất khó vì quy mô nhỏ và cơ chế thị trường đã hình thành từ lâu. Trong khi đó, mô hình của Trung Quốc là bài học thực tiễn hơn. Tổng Bí thư, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình gần đây đã trực tiếp gặp gỡ các doanh nghiệp tư nhân, thể hiện sự thay đổi từ "kiểm soát" sang "kiến tạo" để thúc đẩy kinh tế tư nhân phát triển. Hiện nay, kinh tế tư nhân của Trung Quốc (bao gồm cả hộ kinh doanh) đóng góp khoảng 60% GDP và 50% ngân sách nhà nước. Trong khi đó, kinh tế tư nhân của Việt Nam mới đóng góp khoảng 50% GDP và 30% ngân sách nhà nước, cho thấy tiềm năng phát triển vẫn còn rất lớn.

Kinh nghiệm Trung Quốc, TS Cấn Văn Lực cho biết ông và nhóm nghiên cứu đã tham khảo 7 kinh nghiệm và lồng ghép vào kiến nghị một số giải pháp đột phá:

Thứ nhất, cần có sự thống nhất và nhất quán về tư duy đối với kinh tế tư nhân, coi kinh tế tư nhân là "động lực quan trọng nhất" trong tăng trưởng kinh tế và là lực lượng nòng cốt trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

Thứ hai, cần hoàn thiện thể chế, nhất là đột phá trong cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh. Nên sửa đổi Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa, giảm thuế cho doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ xuống 15% – 17% thay vì 20% như hiện tại. Cần quyết liệt cắt giảm 30% thủ tục hành chính, chi phí kinh doanh và thời gian giải quyết công việc hành chính.

Thứ ba, cần phân loại doanh nghiệp để có chính sách quản lý phù hợp theo quy mô và tính chất hoạt động. Chính sách và cơ chế hỗ trợ phải khác nhau cho doanh nghiệp lớn, vừa và nhỏ, tránh áp dụng chung một khung quản lý cho tất cả.

Thứ tư, cần xây dựng chiến lược phát triển kinh tế tư nhân, hỗ trợ doanh nghiệp dựa trên mức độ đóng góp thực tế cho ngân sách, việc làm và xã hội.

Thứ năm, cần tạo lập môi trường cạnh tranh bình đẳng, đảm bảo doanh nghiệp tư nhân được thực hiện đầy đủ 3 quyền cơ bản: "quyền tài sản", "quyền tự do kinh doanh" trong những ngành nghề pháp luật không cấm và "quyền cạnh tranh bình đẳng".

Thứ sáu, cần khuyến khích hộ kinh doanh chuyển đổi thành doanh nghiệp siêu nhỏ, miễn thuế thu nhập trong "3 – 5 năm đầu" để nuôi dưỡng nguồn thu. Đơn giản hóa thủ tục thành lập và hỗ trợ họ trong công tác kế toán, quản lý.

Thứ bảy, bản thân doanh nghiệp tư nhân cũng cần tuân thủ pháp luật, nâng cao chuẩn mực và đạo đức kinh doanh, đóng góp tích cực cho sự phát triển của đất nước.