Khu phố Hải Thượng Lãn Ông - Phố cổ giữa Sài Gòn

Tháng 7 năm 2010, Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch TPHCM công bố: “TPHCM chỉ còn một khu phố cổ duy nhất trên đường Hải Thượng Lãn Ông, quận 5” với lý do khá buồn:những khu phố khác đã bị tàn phá và biến mất. Tốc độ phát triển xây dựng của thành phố quá nhanh, bất chợt một ngày ta ngoảnh lại thì phố thị đã thay áo mới, những địa điểm “ngỡ trăm năm vẫn còn nguyên nét xưa” đã không còn dấu tích.

Quận 5 được xem là “thủ phủ” của người Hoa ở đất Sài Thành, là trung tâm thương mại lớn nhất của người Hoa tại Việt Nam. Họ tập trung buôn bán vừa và nhỏ, chủ yếu kinh doanh các lĩnh vực về hàng tiêu dùng, kim khí điện máy, vàng, vải, ăn uống,…và đặc biệt nơi đây tập trung hàng trăm cửa hiệu thuốc Đông Y. Nét cổ kính của khu phố Hải Thượng Lãn Ông đã làm phong phú thêm bức tranh văn hóa của Thành phố Hồ Chí Minh. Khối nhà cổ gồm những căn một trệt hai lầu khá đồ sộ, được xây dựng theo phong cách kiến trúc khá độc đáo, đặc tr¬ưng của người Hoa đầu thế kỷ 20. Sự pha trộn giữa kiến trúc Pháp và Hoa được mô phỏng chủ yếu từ kiểu nhà người Hoa ở thành phố Quảng Châu, tỉnh Quảng Đông, Trung Quốc. Nét đặc trư¬ng của căn nhà là các "mặt dựng" ở đầu diềm mái nhà được trang trí nhiều dạng môtip khác nhau. Riêng "mặt dựng" nơi đầu mái có hình con long mã đội hà đồ - biểu tượng cho điềm lành, thái bình an lạc. Có khá nhiều khách du lịch nước ngoài đến tham quan khu phố cổ này và chụp ảnh, thậm chí họ còn xin phép được vào các căn hộ vì muốn xem cách trình bày nội thất của gia đình người Hoa ở Việt Nam.

Hiện nay, đến Hải Thượng Lãn Ông - phố thuốc bắc nổi tiếng của Sài Gòn, mùi thuốc bắc vẫn thoang thoảng dẫu giờ đây những cửa hiệu còn kinh doanh cả giấy, vàng mã, đèn lồng…rất tấp nập. Một nét văn hóa của người Hoa kiều nơi đây là phố vật phẩm trang trí Tết. Cứ mỗi trung tuần tháng Chạp đến giáp Tết hằng năm, người tham quan và mua sắm tấp nập dần. Hàng trăm vật phẩm trang trí Tết được bày bán khiến khu phố mang không khí Tết sớm nhất tại Sài Gòn. Từ phong bao lì xì màu đỏ, vàng óng ánh; những cành mai, nhánh đào giả trông như thật; cá chép, biểu tượng của sự may mắn đến đồng tiền vàng  sặc sỡ…Với những người dân ở khu phố cổ này, chợ vật phẩm Tết không đơn thuần là nơi mua bán, mà còn trở thành cái hồn của khu phố.

Hiện khu phố cổ nằm ở ngã tư Hải Thượng Lãn Ông - Triệu Quang Phục với tổng thể gồm 16 nhà kiến trúc xưa còn giữ được hình dáng phố cổ ở phía ngoài như hiện trạng thời kỳ cuối thế kỷ 19 - đầu thế kỷ 20, nhưng nội thất bên trong đã bị chia nhỏ. Khu phố cổ này cần được sự đầu tư¬, sửa chữa nâng cấp để phục hồi vẻ đẹp nguyên trạng của nó. Tinh thần và vật chất của người dân với di sản sẽ là nguồn tài nguyên quý giá, tạo ra thứ “kiến trúc” bền vững nhất. Người dân gắn bó với di sản vì đó là nếp sống, là không khí mà họ không thể thiếu. Việc trùng tu và quy hoạch kiến trúc nhất định phải đi đôi với bảo tồn cho được thứ “kiến trúc tinh thần”, hồn vía của nơi chốn, tức là đời sống, nếp sống của người dân nơi đây.Nằm trong dự án bảo tồn phố cổ Chợ Lớn, nếu được thực hiện tốt, khu phốsẽ là một địa điểm du lịch mới hấp dẫn du khách và tạo cơ hội nâng cao thu nhập cho người dân.