EVN lập lờ giá điện

Công luận đang xôn xao trước thông tin theo hạch toán, năm 2012, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) lãi khoảng 4.000 tỉ đồng nhưng tổng lỗ năm 2010 và 2011 cộng lại là 11.000 tỉ đồng; phần lãi của năm nay sẽ bù lỗ 3.500 tỉ đồng cho năm trước; bởi vậy, phải tiếp tục tăng giá điện lên 5%. Có thể hiểu rằng việc tăng giá điện là qua quá trình tính toán chi tiết và cân nhắc của EVN trước khi đề xuất các bộ liên quan và Chính phủ phê duyệt.

Còn độc quyền thì còn tùy tiện

Kêu ca của người tiêu dùng, giải thích của EVN - ai cũng có lý cả. Có điều dễ thấy rõ là với mô hình doanh nghiệp Nhà nước nói chung thì cứ mập mờ vai trò kinh doanh (để giải thích về tính tự chủ của doanh nghiệp khi có vẻ đang thắng thế và chi tiêu quá tay) của một doanh nghiệp với vai trò xã hội (để giải thích khi làm ăn thất bát). Riêng một số tập đoàn (như EVN) thì còn độc quyền sẽ còn sự tùy tiện và khi không có cạnh tranh thì khó nói tới hiệu quả.

Đứng về góc độ người tiêu dùng, việc tăng giá điện tại thời điểm cận Tết Nguyên đán là gây khó khăn thêm cho người dân, bởi vì gần cả năm qua, họ đã quá chật vật với tình hình kinh tế khó khăn; nhiều người bị thất nghiệp, đồng lương thực tế giảm do vật giá leo thang hằng ngày…

Dưới góc độ khoa học, có thể thấy cách tính hạch toán của EVN không giống ai vì lãi của một năm sao lại để trả cho các năm lỗ trước đây? Lãi cần được tích tụ trong một số năm để trả dần nợ ngân hàng nếu lỗ thật. Nếu giá điện không tăng thì năm sau lại có thể lãi 4.000 tỉ đồng nữa, nếu trả hết nợ rồi thì có giảm giá điện không? Phân tích, đối chiếu với biểu đồ so sánh giữa đường tăng trưởng về điện thì rất trớ trêu là chẳng có tương quan gì đến đường biểu thị tăng trưởng kinh tế từ năm 2000 đến 2009!

Hiệu quả năng lượng thấp

Hiện tại, giá điện của Việt Nam thấp hơn giá điện của các nước trong khu vực nhưng lại không theo sự điều tiết của thị trường đầy đủ. Điều này gây khó khăn cho công việc tái đầu tư các dự án nguồn và lưới điện, không khuyến khích được các nhà đầu tư đầu tư các công trình năng lượng tái tạo (như năng lượng gió, pin mặt trời...). Năm 2012 là năm tương đối khó khăn của ngành điện trong việc thu xếp vốn cho các dự án nguồn và lưới điện. Việc vay vốn ODA để đầu tư các công trình điện nếu không được tính toán, cân nhắc kỹ lưỡng và đầy đủ thì con cháu của chúng ta có nguy cơ phải “còng lưng” làm để trả nợ!

Giá các sản phẩm độc quyền (điện, xăng, than) của Việt Nam hiện đang thuộc loại thấp nhất thế giới, do đó gây ra nhiều vấn đề, điển hình là: Khuyến khích sử dụng điện quá mức (sản xuất thép, xi măng giá điện rẻ); không khuyến khích đầu tư; phí phạm ngân sách rất lớn vì bù lỗ và cho phép các công ty độc quyền này đầu tư ngoài ngành hoặc phá hoại tài nguyên thiên nhiên như khai thác loạn thủy điện... Theo tính toán của chuyên gia Vũ Quang Việt, để sử dụng điện tạo ra 1 USD GDP thì Việt Nam tốn gấp 3-4 lần so với Philippines, Singapore và cao hơn nữa so với Úc. Không những thế, mức độ tốn kém ngày càng tăng và hệ số dùng cao nhất châu Á.

Đừng để EVN phù phép làm giàu

Chính phủ cần kiểm soát giá sản phẩm mang tính độc quyền bằng các chính sách vi mô nhằm bảo vệ người tiêu dùng; không cho phép doanh nghiệp phù phép làm giàu, đồng thời, không cản trở sự vận hành hữu hiệu của doanh nghiệp và nền kinh tế. Gọi là chính sách vì nó đặt ra khung pháp lý để các việc điều chỉnh giá tự vận hành mà không cần đến sự chỉ đạo hay can thiệp trực tiếp, tùy tiện của cơ quan Nhà nước. Để việc điều chỉnh giá không bị can thiệp chính trị, các nước trên thế giới đều phải dựa vào một ủy ban chuyên gia họp định kỳ, quyết định giá, bằng việc áp dụng công thức dựa trên cơ sở kỹ thuật.

Trên công luận, các chuyên gia, người dân góp ý, hiến kế đã nhiều. Chính phủ và EVN cần nghiên cứu tiếp thu đưa ra giải pháp ngắn hạn và dài hạn. Có thể còn nhiều biến số ẩn chưa được rõ. Giá điện thấp thì không khuyến khích đầu tư sẽ dẫn đến thiếu điện, giá cao thì lại quá sức chịu đựng của người dân và ảnh hưởng đến nhiều thứ vì điện cũng là một loại hàng hóa đặc biệt. Đương nhiên, cũng khó chấp nhận cung cách điều hành giật cục không chỉ của EVN mà của nhiều ngành khác.