Báo chí đứng trước cơ hội chưa từng có từ AI

Trong khuôn khổ Hội Báo toàn quốc 2025 tại Trung tâm Hội nghị quốc gia, Hà Nội, sáng 20-6, đông đảo các lãnh đạo cơ quan báo chí, chuyên gia và những người làm báo đã tham phiên thảo luận với chủ đề "Trí tuệ nhân tạo và chiến lược chuyển đổi số của các tòa soạn báo chí Việt Nam".

Ông Đào Trung Thành, Phó Viện trưởng Viện Blockchain và Trí tuệ nhân tạo (ABAII), người mở đầu phiên thảo luận, đã đưa ra một số ví dụ minh họa thú vị về các sản phẩm mà AI tạo ra như để dẫn chứng thực tế về sức mạnh hiện tại của AI. Ông Thành đưa ra một video podcast trao đổi giữa hai người dẫn chương trình AI trao đổi về tình hình báo chí hiện tại.

Trong suốt phiên thảo luận sau đó, người điều phối chương trình cũng thường xuyên sử dụng các video do AI tạo ra dựa trên các tài liệu được kiểm chứng, để cho thấy việc sử dụng AI đúng cách hoàn toàn có thể giúp báo chí tiết kiệm thời gian mà vẫn có thể tạo ra các sản phẩm báo chí sinh động, chất lượng, chính xác.

Trong bài tham luận của mình, ông Nguyễn Quang Đồng, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chính sách và Phát triển Truyền thông (IPS), đã trình bày kết quả khảo sát thực tế về mức độ ứng dụng AI tại các cơ quan báo chí Việt Nam.

Theo đó, tỉ lệ ứng dụng tăng mạnh nhưng còn manh mún: Khảo sát của IPS (phối hợp với Hội Nhà báo Việt Nam và Hội Truyền thông số Việt Nam) cho thấy, tỉ lệ các cơ quan báo chí đã và đang ứng dụng AI hoặc có kế hoạch ứng dụng đã tăng gấp đôi so với năm 2023, đạt hơn 60% trong năm 2024.

Tuy nhiên, phần lớn các ứng dụng AI hiện nay vẫn tập trung vào các khâu sản xuất nội dung như: Gợi ý, chỉnh sửa tiêu đề và tóm tắt thông tin, biên tập, kiểm tra chính tả, tạo hình ảnh/video hay dịch thuật. Sự tập trung chủ yếu vào vai trò cá nhân của nhà báo, thay vì định hướng chiến lược của toàn tòa soạn.

Trong khi đó, việc ứng dụng AI vào các hoạt động nghiên cứu sâu hơn hoặc để phục vụ bài toán kinh doanh, phân tích hành vi độc giả lại rất thấp.

Các công cụ AI được sử dụng nhiều nhất là ChatGPT, Gemini, Copilot, và các phần mềm nội bộ. Chi phí đầu tư cho AI của các tòa soạn còn rất thấp, đa phần dưới 1 triệu đồng/tháng hoặc sử dụng phiên bản miễn phí.

Ông Đồng đã chỉ ra ba vấn đề lớn đang tác động đến hiệu quả ứng dụng AI của các cơ quan báo chí Việt Nam.

Đó là đặt sai trọng tâm, dường như các cơ quan báo chí Việt Nam đang đặt trọng tâm vào sản xuất nội dung thay vì tập trung vào bài toán mô hình kinh doanh, hiểu độc giả và tạo nguồn thu. Trong khi đó, các tổ chức báo chí quốc tế lớn đã đầu tư vào AI để giải quyết các vấn đề kinh doanh, thu hút và giữ chân độc giả.

Thiếu chiến lược tổng thể, việc ứng dụng AI còn mang tính tự phát, ở cấp độ cá nhân hoặc phòng ban, chứ chưa phải ở cấp độ tổ chức. Rất ít tòa soạn có chính sách nội bộ chính thức về việc sử dụng AI, điều này tiềm ẩn rủi ro lớn về tin giả và mất uy tín.

Thiếu hụt nguồn lực, bao gồm cả tài chính và nhân sự am hiểu AI. Việc thu thập, lưu trữ và phân tích dữ liệu hành vi độc giả để cá nhân hóa nội dung cũng là một thách thức lớn.

Để giải quyết những thách thức này, ông Đồng đề xuất các cơ quan báo chí cần tiếp cận AI một cách tổng thể và có chiến lược.

Theo đó, AI cần được xem xét để thu hút và giữ chân độc giả, tạo ra nguồn thu mới trong bối cảnh quảng cáo truyền thống sụt giảm và lưu lượng truy cập từ công cụ tìm kiếm chuyển dịch sang AI.

Các tòa soạn cần có chiến lược ứng dụng tổng thể, chiến lược đầu tư công nghệ, và chính sách nội bộ rõ ràng.

Việc quản lý rủi ro và đạo đức trong việc sử dụng AI cũng là điều rất cần thiết, Hội Nhà báo Việt Nam ban hành một bộ quy tắc sử dụng AI có trách nhiệm chung cho toàn ngành.

Ông Đinh Toàn Thắng, Chủ tịch Công ty DIBIZ chuyên về an ninh mạng và chống thông tin sai lệch, đã phân tích nguy cơ thông tin sai lệch (disinformation) do AI tạo ra và nhấn mạnh sự cần thiết của việc thiết lập "hệ miễn dịch truyền thông" cho các tòa soạn.

Khái niệm "Disinformation" cần được hiểu là những thông tin sai lệch được lan truyền có chủ đích để lừa dối và gây hại, chứ không chỉ là những thông tin sai lệch thông thường.

Giải pháp được đưa ra là báo chí và các cơ quan liên quan cần phải sử dụng chính AI và các công cụ kiểm chứng thông tin như Google Fact-Check, đồng thời mở rộng quy trình kiểm chứng sang cả ảnh, âm thanh và video, để chống lại vấn nạn "Disinformation".