Biến hạ tầng giao thông cũ thành không gian xanh

Thật khó để tưởng tượng hơn 20 năm trước, con suối Cheonggyecheon rợp bóng cây nằm ở trung tâm Seoul - thủ đô Hàn Quốc từng là một đường cao tốc trên cao khổng lồ, mỗi ngày có 168.000 ô tô qua lại.

Lịch sử của suối Cheonggyecheon phản chiếu chính những biến đổi của Seoul. Trong hơn 500 năm của triều đại Joseon (1392-1910), Cheonggyecheon là tuyến đường thủy quan trọng của Seoul, giúp hạn chế lũ lụt và hỗ trợ đời sống hằng ngày. Nhưng từ những năm 1930, dòng suối trở thành "khối u của thành phố" do bị ô nhiễm nghiêm trọng, đe dọa sức khỏe cộng đồng. Đến những năm 1960, chính quyền Seoul quyết định lấp suối và xây dựng một đường cao tốc trên cao, lúc bấy giờ được coi là biểu tượng của sự tiến bộ và hiện đại hóa.

Tuy nhiên, đến cuối những năm 1990, Seoul bắt đầu xem xét lại tư duy phát triển thiên về cơ sở hạ tầng, nhất là sau thảm kịch sập cầu Seongsu năm 1994 làm 32 người thiệt mạng và sập trung tâm thương mại Sampoong năm 1995 khiến 502 người tử vong. Năm 2002, ông Lee Myung-bak thắng cuộc bầu cử thị trưởng Seoul (sau này trở thành tổng thống Hàn Quốc) và nhanh chóng thúc đẩy dự án khôi phục suối Cheonggyecheon.

Dự án hoàn thành chỉ trong 27 tháng với chi phí 386 tỉ won. Theo Viện Seoul, khu vực quanh dòng suối hiện mát hơn 3,6 độ C so với các con phố lân cận. Việc loại bỏ đường cao tốc trên cao làm ô nhiễm không khí giảm đáng kể, với nồng độ NO2 giảm 35%. Động vật hoang dã cũng quay lại - khảo sát năm 2022 của Viện Seoul cho thấy khu vực này hiện có 666 loài, bao gồm 174 loài động vật và 492 loài thực vật. Cheonggyecheon hiện thu hút hơn 12 triệu du khách mỗi năm, trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống Seoul như các cung điện cổ xưa hay các khu chợ nhộn nhịp.

"Dự án này đánh dấu sự thay đổi mô hình từ các chính sách giao thông tập trung vào phương tiện sang quy hoạch đô thị tập trung vào con người" - bà Minah Park, quản lý tại Bảo tàng Cheonggyecheon nằm dọc theo dòng suối, nhận định.

Suối Cheonggyecheon được phục hồi không chỉ mang đến không gian yên bình giữa lòng đô thị nhộn nhịp mà còn đóng vai trò như một hành lang văn hóa với các lễ hội và sự kiện biểu diễn quanh năm. Quan trọng không kém, dòng suối giúp kiểm soát tình hình ngập lụt vốn ngày càng khắc nghiệt trong mùa mưa. Dưới bề mặt trông tự nhiên là một hệ thống chống lũ tinh vi, với các lối dẫn nước đặc biệt dọc theo dòng suối để dẫn nước mưa luồn qua trung tâm thành phố đến các con sông lớn hơn và đổ ra sông Hàn một cách an toàn.

Trải dài gần 6 km xuyên qua Seoul, suối Cheonggyecheon là một trong những thử nghiệm đầu tiên của xu hướng biến những không gian từng là hạ tầng giao thông cho ô tô hoặc đường sắt thành khu vực ưu tiên cho người đi bộ và xe đạp - theo báo The Guardian (Anh).

Tương tự suối Cheonggyecheon là dự án High Line ở New York - Mỹ, nơi một tuyến đường sắt cũ được biến thành công viên trên cao; hay kênh đào ở TP Utrecht - Hà Lan), được cải tạo trở lại từ một con đường nhiều làn xe từng được mệnh danh là "đường cao tốc từ hư không đến hư không".

Sau dự án Cheonggyecheon, Seoul đã loại bỏ 16 đường cao tốc trên cao khác, thay thế bằng các không gian công cộng hoặc vỉa hè rộng hơn. Ảnh hưởng còn lan rộng hơn, theo bà Park, khi hằng năm có chuyên gia từ khoảng 30 quốc gia đến tìm hiểu dự án, trong đó có những người đang nghiên cứu kế hoạch loại bỏ cầu vượt Nihonbashi ở Tokyo - Nhật Bản hay dự án cải thiện sông ở Nairobi - Kenya.