Biết đâu nguồn cội HOA - NGƯỜI

Cận Tết, con đường ven sông chuyển mình, trên bến dưới thuyền ghe xuồng các nơi tấp nập mang hoa đổ về.

Mimosa từ đâu em tới?

Chợ hoa ồn ào tiếng người, tiếng nhạc nhưng năm nào tôi cũng ghé đến nhiều lần. Mỗi hoa có vẻ đẹp riêng. Tỉ như hoa giấy, nhiều năm trước mỗi cây chỉ một màu. 

Nay dưới bàn tay nghệ nhân, hoa giấy trở nên rực rỡ, một cây mà có đủ màu đỏ, vàng, tím, trắng, thu hút người vây quanh trầm trồ.

Hoa mai chỉ nở vào dịp Tết, còn hoa giấy trổ bông quanh năm. Tôi thấy những Tết gần đây, hoa giấy trở thành mặt hàng cạnh tranh với hoa mai.

Chợ hoa là chợ dành cho đôi mắt nhìn ngắm, chứ không phải dành cho lỗ tai để nghe tiếng người, tiếng nhạc phát ra từ những gian hàng ồn ào. Tôi đứng chỗ bán hoa giấy hỏi thăm giá cả, bỗng nghe vang lên "Mimosa từ đâu em tới/ Mimosa vì sao em tới đất này"… 

Tôi không chú ý câu hát này lắm, định bước đi thì lại nghe "Con chim ở đậu cành tre/ Con cá ở trọ trong khe suối nguồn"…

Mimosa vì sao em tới đất này? Còn cây hoa giấy, giàn hoa giấy quen thuộc từ thành thị đến thôn quê Việt Nam thì từ đâu, vì sao?

Nguồn gốc hoa giấy xuất phát từ Nam Mỹ xa xôi. Theo nhà văn Sơn Nam, hoa giấy đã theo chân những người da đen gốc Nam Mỹ trong quân đội Pháp trước đây. Qua Việt Nam, họ thường làm "mã tà" - cảnh sát gác đường. Xa quê, nhiều người trồng hoa giấy trước nhà cho đỡ nhớ. Vì vậy, hoa giấy còn được gọi là hoa mã tà.

Từ hoa giấy, chợ hoa bỗng dưng như một thế giới hiện ra thu nhỏ trước mắt tôi. Đủ các giống hoa hồng, hoa huệ, hoa ly, hướng dương, mồng gà, cát tường, mẫu đơn…, nhất là hoa lan, đã gặp nhau trong chợ hoa xuân tưng bừng này. 

Có lẽ không mấy người biết, nhiều loại trong đó có nguồn gốc từ nước ngoài.

Đâu là hoa đặc trưng của Việt Nam? Hoa đào nguồn gốc từ Nhật, hoa vạn thọ từ Mỹ, rồi hoa huệ, hoa trang... Ở xứ sở của mình, chúng chỉ bình thường như các loài hoa khác nhưng qua Việt Nam thì vị trí như được nâng lên thành loại hoa tâm linh, dành để cúng kiếng. 

Bàn thờ gia tiên ngày rằm, ngày Tết của người Việt dường như chưng hoa gì cũng được nhưng khó thể thiếu vạn thọ, hoa huệ hay hoa trang.

Ngoài quốc kỳ, quốc phục…, nhiều nước còn chọn hoa đặc trưng của mình, gọi là quốc hoa. Hoa đại (hoa sứ) là quốc hoa của Lào chẳng hạn. Ở Việt Nam, cây điệp trổ hoa quanh năm, người ở quê thường trồng trước sân nhà, vừa có bóng mát vừa có hoa cúng, song nó lại là quốc hoa của Barbados. Còn hoa sen thì gốc Ấn Độ, khi chúng ta dự định chọn nó làm quốc hoa đã gây nhiều tranh cãi. Hơn nữa, nhiều nước cũng lấy sen làm quốc hoa.

Qua tranh cãi, người ta nêu ra một số ứng viên như hoa gạo, lộc vừng ở miền Bắc; hoa ô môi, bằng lăng ở phía Nam. Các loài hoa này như là biểu tượng của làng quê Việt Nam thanh bình. Trong trí nhớ, ký ức của người Việt tha hương thường mang theo màu hoa gạo đỏ rực đầu làng, màu tím man mác của hoa ô môi, bằng lăng cuối vườn. Hai bên đường, nếu trồng bằng lăng trổ hoa tim tím sẽ đẹp không thua gì anh đào Nhật Bản…

Mưa tan giữa đời

Tôi thơ thẩn trong chợ hoa với những câu hát từ ca khúc "Mimosa từ đâu em tới" của nhạc sĩ Trần Kiết Tường và "Ở trọ" của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn. Lại thêm không khí những ngày cuối năm, tâm trí tôi có điều gì đó chẳng giống ngày thường.

Rồi từ hoa, tôi liên tưởng đến người - những người sống ly hương, cả sa mạc Sahara nóng bức hay vùng Bắc Cực lạnh giá cũng có mặt họ. Không biết họ đón Tết như thế nào, nhất là những lưu dân, kiều bào đang có mặt khắp nơi trên thế giới.

Hầu như gia đình nào của người Việt cũng có thân nhân hay bạn bè là những lưu dân, kiều bào như vậy. Người ở nhà nhớ người đi xa. Người đi xa nhớ người ở nhà. Không biết ai nhớ ai hơn, tôi chỉ có thể hình dung nỗi nhớ ấy qua những hình ảnh trên mạng.

Ở nhiều thành phố lớn, người Việt tập trung thành những khu phố, mở chợ mua bán. Ở xứ người còn có những làng quê dành cho người Việt làm vườn, chăn nuôi, đào ao thả cá sinh sống không khác gì quê nhà; cả phong tục, tập quán cũng vậy. Làng người Việt ở xứ người còn có chùa chiền, nhà thờ, cả nghĩa trang riêng.

 "Khi ta ở chỉ là nơi đất ở/ Khi ta đi đất đã hóa tâm hồn", câu thơ của Chế Lan Viên đã nói lên điều này. Tết, rằm, thanh minh là những ngày người Việt xa quê thường gặp nhau ở chùa đốt nhang hay đến nghĩa trang tưởng nhớ người thân.

Ngày nay, không còn một vài trường hợp "mang chuông đi đánh xứ người" nữa mà có cả cộng đồng người Việt xa quê hòa nhập với thế giới. Nơi xứ người ngày càng có nhiều nhà hàng, quán ăn danh tiếng của người Việt. 

Từ nghiên cứu khoa học đến hoạt động văn hóa - nghệ thuật, hầu như lĩnh vực nào cũng có người Việt cống hiến, trong đó nhiều người đã đoạt giải thưởng quốc tế danh giá...

Tết là dịp ta ngồi lặng nghe nỗi nhớ gần xa. Ở hai đầu nỗi nhớ, người đi xa thương nhớ cố hương, còn người ở nhà nhớ nhung thân nhân viễn xứ. Ban đầu, người đi xa còn háo hức trở về thăm quê hương, họ hàng; tìm lại kỷ niệm đường xưa, lối cũ. Nhưng rồi, theo thời gian 40 - 50 năm trôi qua, thế hệ con cháu họ sinh ra, lớn lên ở xứ người dần dần quên cả tiếng mẹ đẻ, có về chăng cũng như khách lạ.

"Mimosa từ đâu em tới/ Mimosa vì sao em tới đất này" hỏi hoa mà cũng là hỏi người. Tới "Con chim ở đậu cành tre/ Con cá ở trọ trong khe suối nguồn", câu hỏi ấy như được trả lời, nói lên tâm trạng của người xa quê. Nhạc sĩ họ Trịnh lặng lẽ quan sát cuộc đời. Sau "Ở trọ", ông viết tiếp "Biết đâu nguồn cội".

"Em đi qua chuyến đò, thấy con trăng đang nằm ngủ/ Con sông là quán trọ và trăng, tên lãng du/ Em đi qua chuyến đò ối a con trăng còn trẻ/ Con sông đâu có ngờ ngày kia trăng sẽ già"… Hình ảnh con đò, dòng sông, vầng trăng như nói về thân phận những người không biết cội nguồn thực sự của mình nơi đâu.

"Tôi vui chơi giữa đời ối a biết đâu nguồn cội/ Tôi thu tôi bé lại làm mưa tan giữa đời". Thân phận con người chẳng khác gì giọt mưa theo sông cuốn nước trôi xa. Cuộc hành trình dẫn tới một ngày nước bốc hơi thành mưa trở về nguồn. Hành trình của nước cho thấy cội nguồn thiêng liêng không ai có thể chối bỏ được.