Câu chuyện thành công về bảo tồn rạn san hô lớn trên thế giới

Nhà địa lý người Đức Wilfried Gebhardt kể với đài CNN về lần lặn đầu tiên tại rạn san hô Apo cách đây hơn 30 năm.

Ông từng chuyển đến TP Sablayan trên đảo Mindoro, phía Tây Nam Manila - Philippines, nhằm hỗ trợ các nạn nhân trong vụ phun trào núi lửa Pinatubo năm 1991. Khi làm việc ở đây, ông đã có cơ hội khám phá thế giới dưới đại dương kỳ diệu.

"Có tầm nhìn lên tới 60 m. Thật không thể tin được. Tôi đã nhìn thấy cá đầu búa, cá bàng chài Napoleon và rùa biển bơi cạnh một bức tường san hô" - ông Gebhardt (68 tuổi, hiện ở Đức) nhớ lại lần lặn đầu tiên của mình. 

Nằm ngoài khơi bờ biển Sablayan, với diện tích khoảng 33 km2, Công viên thiên nhiên rạn san hô Apo trở thành hệ thống rạn san hô liền kề lớn thứ hai thế giới, sau rạn san hô Great Barrier của Úc, theo UNESCO (Tổ chức Giáo dục, Khoa học và văn hóa của Liên Hiệp Quốc).

Xứ sở thần tiên dưới nước này có rất nhiều sinh vật biển, bao gồm 530 loài cá và 400 loại san hô.

Mặc dù là khu bảo tồn biển song các hoạt động đánh bắt bằng thuốc nổ và xyanua ở đây đã khiến san hô bị vỡ và tẩy trắng. Sau đó, các hoạt động như vậy bị cấm. Thời điểm đó, bởi vì lực lượng kiểm lâm ở Apo không có tàu tuần tra nên việc thực thi pháp luật trở nên khó khăn.

Ông Gebhardt kể: "Khi lặn, du khách có thể nghe thấy tiếng nổ dưới nước. Mắt bạn sẽ bị phỏng vì xyanua".

Lo lắng cho rạn san hô, ông Gebhardt và những người địa phương, bao gồm cả chính quyền thành phố Sablayan và chủ sở hữu của Pandan Island Resort - khu nghỉ dưỡng lặn sinh thái tiên phong ở phía Đông rạn san hô, đã kiến nghị với Bộ Tài nguyên và Môi trường Philippines (DENR) thúc đẩy các nỗ lực bảo vệ rạn san hô.

Rạn san hô Apo và vùng nước xung quanh đã được nâng cấp lên trạng thái công viên thiên nhiên cần được bảo vệ vào năm 1996.

Năm 2007, nhà chức trách thiết lập một vùng cấm đánh bắt, cấm mọi hình thức khai thác hoặc phá hủy tài nguyên thiên nhiên trong công viên hoặc vùng đệm của công viên. Công viên thiên nhiên Rạn san hô Apo hiện là vùng cấm đánh bắt lớn thứ hai ở Philippines.

Theo bà Krystal Dayne Villanada, Giám đốc khu bảo tồn của Công viên thiên nhiên Rạn san hô Apo, hai biện pháp nổi bật góp phần vào thành công trong việc bảo tồn hệ sinh thái rạn san hô là mua tàu thủy tốc độ cao và nâng cao năng lực của kiểm lâm.

Ngoài ra, DENR đã thông qua các hướng dẫn về lặn biển và lặn ống thở bền vững, cấm sử dụng nhựa dùng một lần và đặt ra giới hạn nghiêm ngặt về sức chứa du khách để giảm thiểu tác động của du lịch đối với công viên.

Để ghi nhận những nỗ lực này, rạn san hô Apo nhận được giải thưởng danh giá của Viện bảo tồn biển vào năm 2022 vì hoạt động quản lý hiệu quả. Địa điểm này cũng đã được đệ trình lên UNESCO để xem xét trở thành Di sản Thế giới.

Việt Nam: Nhiều giải pháp phục hồi rạn san hô

Sau loạt bài điều tra của Báo Người Lao Động về tình trang suy giảm nghiêm trọng hệ sinh thái san hô ở Khu bảo tồn biển Vịnh Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa đã ban hành kế hoạch tổng thể phục hồi vịnh này đến năm 2030. Sau gần 2 năm thực hiện, Vịnh Nha Trang đã có nhiều tín hiệu phục hồi.

Ông Đàm Hải Vân, Trưởng Ban Quản lý (BQL) Vịnh Nha Trang, cho biết qua khảo sát cho thấy số lượng loài hải sản quay về nhiều hơn. Đầu tháng 10-2024, vịnh ghi nhận có rùa biển trở lại sau nhiều năm vắng bóng. Các họ cá miền, cá đuôi gai, cá mó và cá dìa cũng được ghi nhận ở hầu hết các trạm khảo sát. 

Cá ăn thực vật thuộc các họ Scaridae, Acanthuridae và Siganidae xuất hiện khá nhiều và đóng một vai trò đặc biệt quan trọng trong việc duy trì sự cân bằng giữa san hô so với tảo trên rạn...

Tuy nhiên, việc phục hồi san hô vẫn còn nhiều khó khăn. Đơn cử, theo khảo sát của Viện Hải dương học từ tháng 12-2023, san hô khu vực biển Hòn Mun sau 1 năm tạm dừng các hoạt động lặn biển tuy có phục hồi nhưng rất chậm...

BQL Vịnh Nha Trang đã đề xuất nhiệm vụ khoa học cấp cơ sở đề tài: "Tạo vườn ươm cung cấp nguồn giống san hô tạo rạn để phục hồi và tái tạo hệ sinh thái rạn san hô ở vịnh Nha Trang". Tháng 12-2024, UBND TP Nha Trang đã tổ chức họp Hội đồng xét duyệt đề cương, thẩm định kinh phí; BQL vịnh đang hoàn chỉnh đề cương và kinh phí.

Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Khánh Hòa cũng có đề tài "Xây dựng thử nghiệm mô hình rạn nhân tạo để bảo tồn đa dạng sinh học hướng đến phát triển du lịch sinh thái biển trong khu vực thử nghiệm".

Về kiểm tra, xử lý vi phạm, năm 2024, Đội Công tác liên ngành trên vịnh đã kiểm tra, tháo gỡ, thu giữ tổng cộng 266 bao dụng cụ bẫy nhử tôm hùm, 86 sợi lờ dây. Đội xử lý vi phạm hành chính 350 triệu đồng đối với 2 phương tiện tàu cá vi phạm khai thác thủy sản trái phép trong phân khu bảo vệ nghiêm ngặt, khu bảo tồn biển Vịnh Nha Trang.

Ngoài ra, BQL Vịnh Nha Trang phối hợp cơ quan chức năng, địa phương thu gom hơn 2 tấn rác dưới biển; xã hội hóa thả tái tạo hơn 21.000 con cá giống các loại và hải sâm xuống vịnh...