Con đường nông sản mới

Trong khi kim ngạch xuất khẩu cả nước năm 2023 giảm 4,4% thì xuất khẩu nông sản vẫn đạt hơn 53 tỉ USD, xuất siêu kỷ lục với hơn 12 tỉ USD - tăng 43,7% so với năm trước, chiếm trên 42,5% xuất siêu cả nước. Trong đó, hơn 10 loại nông sản đạt kim ngạch xuất khẩu từ 1 tỉ USD trở lên.

Nhiều nông sản đã có bước chuyển mới. Kim ngạch xuất khẩu trái cây tăng 66% so với năm 2022 - cao nhất từ trước đến nay, đạt hơn 5,57 tỉ USD. Xuất khẩu gạo tăng 17,4% về số lượng, 39,4% về giá trị, đạt hơn 4,8 tỉ USD - mức tăng kỷ lục về số lượng, giá trị, giá bán sau 34 năm Việt Nam quay lại thị trường xuất khẩu gạo thế giới.

Tuy nhiên, ngược với bức tranh sáng màu, sôi động của sầu riêng, lúa gạo là tình cảnh khó khăn của tôm, cá tra, cam sành, thanh long... Khó khăn trong sản xuất, doanh nghiệp thiếu đơn hàng, thị trường tiêu thụ thu hẹp khiến xuất khẩu các nông sản này sụt giảm hoặc tăng về sản lượng nhưng lại giảm về giá trị so với năm trước.

Nhìn chung, trong sản xuất nông nghiệp ở nước ta, hàm lượng tri thức, công nghệ như trí tuệ nhân tạo, tự động hóa hay giá trị gia tăng từ đổi mới sáng tạo, kinh tế số, kinh tế tuần hoàn chưa nhiều. Hằng năm, chúng ta phải tiêu tốn hàng chục tỉ USD để nhập khẩu nguyên liệu, vật tư nông nghiệp. Có đến 60% nguyên liệu phải nhập khẩu để làm thức ăn chăn nuôi; hơn 40% phân bón, nguyên liệu sản xuất phân bón, thuốc trừ sâu cũng phải nhập. Ngân hàng Thế giới đánh giá nông dân Việt Nam đang lạm dụng hơn 55% chi phí vật tư đầu vào.

Vì vậy, cần phải có cách tiếp cận mới để "chiếc bánh nông sản" lớn thêm qua cách chọn lựa con đường nông sản mới. Con đường này không chỉ là ruộng đồng, nhà máy mà còn là không gian sáng tạo, là nông nghiệp xanh, tích hợp đa giá trị với sở hữu trí tuệ, thương hiệu, du lịch, giải trí, thời trang...

Trong đó, nông nghiệp xanh là một xu thế không thể đảo ngược. Một giá trị gia tăng mới đang mở ra khi năm 2023, lần đầu tiên Việt Nam thu được 1.200 tỉ đồng từ bán tín chỉ carbon rừng. Đó cũng là cách tiếp cận mới mà đề án xây dựng 1 triệu ha lúa nguyên liệu chất lượng cao, phát thải thấp đang được triển khai tại 12 tỉnh, thành ĐBSCL, ước thu về khoảng 100 triệu USD từ bán tín chỉ carbon.

Sản xuất nông nghiệp tuần hoàn không chỉ giảm phát thải khí CO2, bảo vệ môi trường mà còn biến chất thải chăn nuôi, thủy sản thành phân bón hữu cơ..., gia tăng chuỗi giá trị nông sản hàng chục, hàng trăm lần. Việc áp dụng mã số vùng trồng, truy xuất nguồn gốc, áp dụng các tiêu chuẩn chất lượng sẽ đáp ứng yêu cầu đa dạng, ngày càng cao của khách hàng.

Thương hiệu nông sản cũng là một giá trị mới được tạo ra. Không chỉ là các loại gạo ngon được giải thưởng quốc tế như ST24, ST25, Lộc Trời…, thương hiệu còn được xây dựng, quảng bá với hơn 11.000 sản phẩm OCOP đạt chuẩn từ 3 sao trở lên.

Để nông sản nâng cao giá trị và phát triển bền vững, cần sự tiếp cận tổng thể, phối hợp đa ngành và giải quyết liên ngành. Cần có chương trình, kế hoạch, lộ trình cụ thể để mở rộng mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói, bao bì đủ điều kiện; sớm hình thành các tổ hợp đủ mạnh để hỗ trợ, chủ động ứng phó, tạo ra giá trị gia tăng dựa vào việc khai thác hiệu quả các nguồn lực khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số.

Không gian phát triển và con đường nông sản mới đang mở ra phía trước từ tư duy mới, cách tiếp cận mới, cách thức giải bài toán nông nghiệp... Đó là hướng đi của con đường nông sản mới từ sản xuất nông nghiệp sang kinh tế nông nghiệp.

ĐƠN VỊ ĐỒNG HÀNH