Chế tài, xử phạt chưa đủ sức răn đe doanh nghiệp nợ BHXH

BHXH Việt Nam vừa phối hợp với Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) tại Việt Nam tổ chức Hội thảo “Tăng cường công tác thanh tra - kiểm tra BHXH tại Việt Nam".

Doanh nghiệp không ngại thanh tra

Ông Chang Hee Lee - Giám đốc ILO Việt Nam cho rằng, tình trạng trốn tránh trách nhiệm BHXH, với nhiều hình thức khác nhau như không đăng ký số lượng lao động được đóng BHXH, không ký hợp đồng lao động, đăng ký mức nộp BHXG với mức lương thấp hơn thu nhập thực tế… còn phổ biến là điều không chấp nhận được vì “việc đơn vị sử dụng lao động chậm đóng, không đóng BH cho người lao động (NLĐ) ảnh hưởng đến mức độ BHXH mà NLĐ được hưởng”.

Do đó, thanh tra chuyên ngành đóng BHXH, BHYT, bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) chính thức hoạt động từ 1-6-2016 được kỳ vọng là giải pháp tốt nhất để xử lý nợ đọng BHXH của DN và bảo vệ quyền lợi chính đáng cho NLĐ. BHXH Việt Nam luôn xác định, “thanh kiểm tra là phương thức của quản lý, không chỉ là phát hiện, thu hồi số tiền BHXH còn nợ mà quan trọng là nâng cao công tác bảo đảm quyền an sinh xã hội” cho NLĐ, người hưu trí và các đối tượng hưởng trợ cấp xã hội khác.

Nhưng sau gần 1 năm thanh tra chuyên ngành đóng BHXH đi vào hoạt động, ông Đào Việt Ánh- Phó Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam cho biết, hiệu quả công tác thanh, kiểm tra chưa cao, chưa tạo được sự chuyển biến trong ý thức chấp hành pháp luật về BHXH của DN. Cùng với đó, chế tài xử phạt dù nâng lên song chưa vẫn đủ mạnh để tác động đến hành vi của các DN. Theo đánh giá của ILO, cán bộ thanh, kiểm tra đóng vai trò quan trọng trong xác định cũng như báo cáo, giải quyết tranh chấp liên quan đến tuân thủ quy định về BHXH nhưng lực lượng thanh, kiểm tra lao động của Việt Nam còn mỏng, mới chỉ đáp ứng 1/5 nhu cầu của công tác này. Chất lượng cán bộ thanh tra trong lĩnh vực này cũng “còn vấn đề” khi chỉ 1/10 cán bộ được đào tạo bài bản và là thanh tra viên chính nên năng lực thanh, kiểm tra thường “đuối” so với khối lượng công việc mà lực lượng thanh, kiểm tra phải đảm đương.

Thanh tra không phải để soi lỗi doanh nghiệp

Đó là mong muốn của các DN và cũng là chia sẻ của các chuyên gia ILO nhằm tăng hiệu quả hoạt động thanh, kiểm tra đóng BH. Ông Paguman Singh - Chuyên gia của ILO lưu ý, “nhiều người nghe đến thanh, kiểm tra là nghĩ ngay đến xử phạt, chế tài, nhưng nhìn vào trách nhiệm của lực lượng này thì không phải”. Thực tế, theo phân tích của ông Paguman Singh, chức năng rất quan trọng của công tác thanh, kiểm tra là hỗ trợ, đảm bảo tính tuân thủ trong việc đóng BH, chứ không đơn thuần là thực thi pháp luật hay “chăm chăm soi lỗi” của DN.

Vì thế, “cán bộ thanh, kiểm tra phải kiểm tra, giám sát cẩn trọng, kỹ lưỡng trước khi đưa ra kết luận, đề xuất định hướng chính sách, quy trình phù hợp cho cấp cơ sở. Qua thanh, kiểm tra để cung cấp thông tin hỗ trợ NLĐ hiểu được quy định pháp luật, kịp thời phản ánh những bất cập của pháp luật trong thực tiễn áp dụng để cơ quan có thẩm quyền điều chỉnh” – chuyên gia này gợi ý.

Để đảm bảo tính tuân thủ, ông Paguman Singh cho rằng, cần “thanh tra đi, thanh tra lại như trẻ con học bài”. Bên cạnh đó còn phải có thanh tra khảo sát về khả năng tuân thủ đối với các DN mới thành lập, thanh tra chuyên đề khi DN tuân thủ không tốt... để hướng dẫn, hỗ trợ, tiến tới cải thiện việc thực thi các quy định về đóng BH. Ông Nguyễn Tiến Tùng - Chánh Thanh tra Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội cho biết thêm, trong hoạt động thanh tra lĩnh vực BH, tinh thần không phải cứ lỗi là phạt mà chủ yếu răn đe. Chỉ phạt khi DN chây ỳ, “nói mãi không thực hiện”, chứ không phải gây khó khăn cho DN.

Một vấn đề nữa mà thanh tra BH phải “đối phó” được chuyên gia ILO chia sẻ là “gian lận bảo hiểm như thanh toán sai đối tượng, sai định mức… Như ở Mỹ mỗi năm, gian lận BH lên đến 3 tỉ USD nên chuyên gia này khẳng định “thanh tra bảo hiểm cần nhiều kỹ năng hơn những kỹ năng thông thường”…