CHÊNH VÊNH LAO ĐỘNG PHI CHÍNH THỨC (*): Tập hợp người lao động vào nghiệp đoàn

Sau khi Chính phủ ban hành Nghị quyết 42/NQ-CP về các biện pháp hỗ trợ người dân gặp khó khăn do dịch Covid-19, trong đó có nhóm lao động phi chính thức, Ban Kinh tế Trung ương đã "đặt hàng" tổ chức Công đoàn (CĐ) Việt Nam nghiên cứu sâu hơn về vấn đề tập hợp, bảo vệ đối tượng này. Ông Triệu Tài Vinh, Phó trưởng Ban Kinh tế Trung ương, dẫn chứng một người làm nông ở quê, sau một đêm họ có thể di chuyển lên TP, xin vào làm việc tại một công ty may mặc hay da giày nào đó, trở thành lao động chính thức. "Trong khi đó, nhiều lao động chính thức, được ký hợp đồng, đóng bảo hiểm nhưng họ cũng có thể trở thành lao động phi chính thức do mất việc. Do vậy, việc nghiên cứu mô hình khả thi để tập hợp, bảo vệ họ là tối cần thiết" - ông Triệu Tài Vinh nhấn mạnh.

Nhiều trở ngại

Theo ông Trần Văn Thuật, Phó Chủ tịch Tổng LĐLĐ Việt Nam, việc tập hợp người lao động (NLĐ) khu vực này vào các nghiệp đoàn (NĐ) đòi hỏi phải đầu tư nhiều thời gian, nguồn nhân lực lẫn kinh phí. Từ năm 2000, Đoàn Chủ tịch Tổng LĐLĐ Việt Nam đã quyết liệt chỉ đạo các cấp CĐ dồn sức cho công tác vận động, thành lập NĐ ở khu vực phi chính thức, kết quả cả nước đã thành lập NĐ với trên 40.000 đoàn viên.

Theo đánh giá của Tổng LĐLĐ Việt Nam, việc tập hợp NLĐ vào NĐ đã mang lại hiệu quả rõ rệt trong việc duy trì trật tự, an toàn trong khu vực dân cư với nhiều mô hình tự quản, giữ gìn trật tự, an toàn xã hội được hình thành. "Với sự hỗ trợ trực tiếp của CĐ cấp trên cơ sở, hoạt động NĐ đi vào nền nếp, nâng cao tinh thần đoàn kết, giúp đỡ lẫn nhau trong đoàn viên" - ông Thuật cho hay. Tuy nhiên, theo Tổng LĐLĐ Việt Nam, tổ chức và hoạt động của các NĐ gặp rất nhiều khó khăn do lao động trong khu vực phi chính thức thường xuyên biến động, phân tán, số người tự nguyện tham gia vào NĐ còn hạn chế, việc tổ chức sinh hoạt và nguồn kinh phí duy trì còn gặp nhiều khó khăn.

Bà Trương Thị Minh Dung - Chủ tịch LĐLĐ quận 1, TP HCM - tặng thẻ BHYT cho đoàn viên nghiệp đoàn xe ôm Ảnh: HỒNG ĐÀO

Những khó khăn, trở ngại mà mô hình NĐ đang đối diện không phải là mới. Thực tế, do không có chính quyền đồng cấp nên hoạt động NĐ còn manh mún, chỉ dừng lại ở thăm hỏi, chăm lo cho đoàn viên. Điển hình như tại TP HCM, từ năm 1997, đã xuất hiện hàng loạt mô hình tạo được tiếng vang như NĐ Bốc xếp chợ Mai Xuân Thưởng, NĐ Bốc xếp phường 2 (quận 6), NĐ Tiểu thủ công nghiệp phường 14 (quận 5), NĐ Rác dân lập vệ sinh Gò Vấp.

Thông qua hiệu quả hoạt động của các NĐ, hiện tượng "ăn chặn" tiền lương, tiền công, đặc biệt là những vi phạm trong việc thực hiện chính sách đối với NLĐ, từng bước bị loại trừ, từ đó đời sống đoàn viên ổn định hơn. Mô hình NĐ cũng tạo sự gắn kết giữa đoàn viên với đoàn viên thông qua hoạt động của các quỹ tương thân tương ái. Thế nhưng, vì nhiều lý do khách quan lẫn chủ quan, các NĐ phải giải thể, chấm dứt hoạt động trong sự tiếc nuối của đoàn viên.

Đa dạng phương thức vận động

Theo ông Giang Văn Nam, Trưởng Ban Tổ chức LĐLĐ TP HCM, việc Việt Nam hội nhập sâu rộng với nền kinh tế thế giới đã kéo theo sự xuất hiện của nhiều ngành nghề mới. Bên cạnh đó, sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế cũng làm thay đổi diện mạo bức tranh về lao động - việc làm, với sự gia tăng của lực lượng lao động khu vực phi kết cấu. Thực tế này đòi hỏi tổ chức CĐ phải đa dạng hóa hình thức tập hợp NLĐ để bảo vệ quyền lợi cho họ.

Tại TP HCM, hàng chục NĐ liên tục ra đời trong thời gian qua đã khẳng định nỗ lực của các cấp CĐ TP trong việc tập hợp lao động khu vực phi chính thức vào CĐ. Điển hình như LĐLĐ quận Bình Tân đã thành lập được 4 NĐ, thu hút hàng trăm lao động ở các ngành nghề như giáo viên mầm non ngoài công lập, xe ôm công nghệ và thu gom rác dân lập.

Theo ông Nguyễn Văn Hải, Chủ tịch LĐLĐ quận Bình Tân, việc tập hợp lao động tự do không đơn giản bởi nơi ở và làm việc của họ phân tán khắp nơi, thời gian làm việc lại không cố định nên rất khó tiếp cận để tuyên truyền, vận động. Do vậy, để thành lập NĐ là cả một quá trình đeo bám bền bỉ của đội ngũ cán bộ CĐ.

Ông Hải dẫn chứng khi xúc tiến thành lập NĐ xe ôm công nghệ, cán bộ LĐLĐ quận phải nhiều lần tiếp xúc với người quản lý đội xe của công ty mà NLĐ đang hợp tác để gầy dựng quan hệ và tuyên truyền về tổ chức CĐ. Sau khi tạo được niềm tin, người quản lý này đã trở thành cầu nối để kết nối CĐ cấp trên với NLĐ. Tiếp đó, khi đã tiếp cận được NLĐ, CĐ cấp trên phải làm cho NLĐ thấy được lợi ích khi vào NĐ. "Ngoài các hoạt động chăm lo, tặng quà vào các dịp lễ, Tết, Tháng Công nhân, LĐLĐ quận còn chủ động đề xuất chính quyền địa phương bố trí địa điểm ổn định để họ hành nghề, từ đó ổn định thu nhập. Thấy được lợi ích thiết thực mà NĐ mang lại, NLĐ sẽ đồng ý gia nhập vào NĐ" - ông Hải chia sẻ.

Để công tác khảo sát đối tượng và vận động thành lập NĐ được thuận lợi, LĐLĐ quận 2, TP HCM đã ký kết liên tịch với Đảng ủy các phường trên địa bàn. Với sự hỗ trợ tích cực của cấp ủy và chính quyền địa phương, chỉ trong một thời gian ngắn, LĐLĐ quận đã thành lập được 7 NĐ với hơn 300 đoàn viên đang làm các công việc như xe ôm, giữ trẻ, tiểu thương, giúp việc nhà, sửa xe gắn máy, hớt tóc, làm móng.

"Khi NĐ hình thành, UBND các phường tiếp tục là nơi kết nối đoàn viên và cùng phối hợp với LĐLĐ quận để tổ chức các hoạt động chăm lo, phát triển đoàn viên. Cách làm này tuy mất sức nhưng đem lại hiệu quả thiết thực cho đoàn viên" - bà Nguyễn Thị Ngọc Hương, Chủ tịch LĐLĐ quận 2, cho biết. Hiện LĐLĐ quận 2 cũng đang lên kế hoạch tổ chức thi lái xe an toàn cho đoàn viên NĐ Xe ôm, thi tay nghề cho đoàn viên NĐ Hớt tóc, làm móng, bồi dưỡng kỹ năng cho đoàn viên NĐ Giúp việc nhà…

(*) Xem Báo Người Lao Động từ số ra ngày 9-9

Kỳ tới: An tâm khi có nghiệp đoàn