Giữ hồn gốm Bàu Trúc

Cầm khối đất sét trên tay, nghệ nhân Đàng Thị Lực (khu phố 7, xã Phước Dân, huyện Ninh Phước - Ninh Thuận) khéo léo tạo hình cho chiếc bình hoa. Đôi bàn tay gầy đen của bà vê nhịp nhàng, thoăn thoắt biến khối đất thành hình tròn, rồi ấn đầu ngón tay cái vào miệng bình. Đặt bình lên chiếc ghế, bà dùng mảnh vải thấm nước, xoay người thành vòng tròn để chà láng sản phẩm. Trong nháy mắt, bà dùng móng tay, vỏ sò và những chiếc khoen ấn mạnh vào bình tạo thành hoa văn. Cầm nẹp tre, bà tiếp tục chà, ép cho trơn láng đế bình rồi đặt nhẹ nhàng chiếc bình hoa xuống đất. 

 

Nghệ nhân Đàng Thị Lực sinh ra và lớn lên tại làng gốm Bàu Trúc, nơi mà mỗi sáng bà đều thấy nhiều phụ nữ quẩy gánh chất đầy chum, vại, nồi, khuôn bánh căn… đem ra chợ bán. Cũng như bao phụ nữ trong làng, năm 15 tuổi, bà bước vào nghề làm gốm. Suốt 40 năm trôi qua, những khối đất đã trở thành người bạn không thể thiếu trong cuộc đời bà.

Nghề gốm của làng Bàu Trúc có từ rất lâu đời do vợ chồng ông Pôklông Chanh khởi xướng. Qua nhiều thế hệ, việc làm gốm dần phát triển, trở thành nghề truyền thống thu hút dân làng tham gia, nhất là phụ nữ vì đòi hỏi sự tỉ mỉ. Theo bà Lực, ngay cả đất làm gốm cũng phải là loại đất sét lấy từ sông Quao. “Đất lấy về được phơi khô 2-3 ngày, trước khi sử dụng phải ngâm trong nước một đêm rồi đem nhồi với cát theo tỉ lệ 1-1. Khi cát và đất hòa vào nhau, nghệ nhân phải dùng chân nhào, sau đó tiếp tục dùng tay nhào thêm lần nữa”- bà giải thích. Đất đạt yêu cầu cũng là lúc nghệ nhân thực hiện tác phẩm. Sản phẩm gốm hoàn tất được đem phơi 4-5 giờ, sau đó nghệ nhân phải dùng vòng tre cạo lại, tiếp tục chà bóng rồi đem phơi khô lần hai.

Mỗi sản phẩm gốm Bàu Trúc là một tác phẩm nghệ thuật bởi tất cả các công đoạn đều dùng tay, ngay cả khi nung gốm. Nung gốm phải chọn ngày nắng, củi được chất bên dưới, sản phẩm gốm đặt ở trên theo nguyên tắc lớn dưới, nhỏ trên. Cuối cùng, phủ một lớp rơm cho kín để khi cháy, tro rơm không làm bốc hơi nóng giúp sản phẩm có màu đẹp tự nhiên. Thời gian nung gốm 5-6 giờ. Khi gốm chín, cứ để nguyên trên lò nếu là sản phẩm thô. Riêng với sản phẩm mỹ nghệ, lúc lửa tắt cần cho ngay gốm vào nước vỏ đều để có màu đỏ đẹp.

Hàng trăm năm nay, sản phẩm gốm Bàu Trúc được nhiều người tin dùng và nơi đây trở thành làng gốm cổ nhất Đông Nam Á thu hút du khách gần xa. Không chỉ yêu nghề, những nghệ nhân của làng còn nắm bắt nhu cầu thị trường, mạnh dạn chuyển từ làm gốm gia dụng sang mỹ nghệ. Hiện ngoài sản phẩm truyền thống như nồi, chum, vại, những nghệ nhân còn làm gốm mỹ nghệ đáp ứng thị hiếu của khách hàng như bình đại, thác nước, tháp, bình hoa... 

Ngay cả nghệ nhân Đàng Thị Lực,  từ năm 2000 cũng đã chuyển sang làm gốm mỹ nghệ. Những sản phẩm: bình đại, thác nước, mô hình tháp Chàm… được bà và con trai là Trương Văn Gió hoàn thiện đã xuất hiện trong các nhà hàng, khách sạn hay xuất khẩu sang các nước. Không những thế, cách đây vài năm, bà đã hoàn thành 2 chiếc bình đại (mỗi chiếc có chiều cao 2 m, nặng 220 kg) được Trung tâm Sách kỷ lục Việt Nam xác lập kỷ lục là bình gốm Chăm lớn nhất Việt Nam. Tại phiên đấu giá diễn ra ở Công viên Văn hóa Đầm Sen - TPHCM, 2 chiếc bình đã được mua với giá 300 triệu đồng. Bà tự hào: “Đó là niềm vui của tôi khi sản phẩm được công chúng đón nhận. Tôi càng tự tin hơn khi đã xác định hướng đi đúng, đáp ứng nhu cầu của thị trường”.