Gói BHXH tự nguyện ngắn hạn có hấp dẫn?

Ngoài đóng góp của người lao động (NLĐ), nếu được triển khai gói BHXH tự nguyện ngắn hạn có bổ sung các chế độ: thai sản, ốm đau, trợ cấp gia đình/trẻ em cần có sự hỗ trợ từ ngân sách nhà nước.

Tăng quyền lợi

BHXH Việt Nam cho biết trong 11 tháng năm 2019, số tham gia BHXH tự nguyện gần 500.000 người (chiếm gần 1% lực lượng lao động), cao hơn con số kỳ vọng rất nhiều. Trong khi đó, Nghị quyết số 28-NQ/TW đặt ra mục tiêu đến năm 2030, có 5% lực lượng lao động trong độ tuổi tham gia BHXH tự nguyện (khoảng 2,69 triệu người). Điều này đồng nghĩa với việc bình quân mỗi năm cần phát triển thêm trên 200.000 người tham gia mới. Mặc dù nhà nước đã có một số chính sách nhằm khuyến khích tham gia BHXH tự nguyện song số người tham gia chưa đạt kết quả như kỳ vọng.

Ông Trần Hải Nam, Phó Vụ trưởng Vụ BHXH (Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội), cho biết thực tế triển khai chính sách BHXH trong thời gian qua, mức độ bao phủ còn rất hạn chế. "Tổng số người tham gia bảo hiểm cả bắt buộc và tự nguyện chỉ chiếm trên 30%. Từ năm 2008-2018, trung bình tốc độ bao phủ chỉ tăng từ 5%-6%. Nếu không đẩy mạnh độ bao phủ, cùng với già hóa dân số thì đây là thách thức, gánh nặng rất lớn đối với nhà nước để bảo đảm an sinh xã hội. Chưa kể việc nhiều người đang lựa chọn chính sách BHXH 1 lần, đồng nghĩa với cơ hội tiếp cận lương hưu của những người này rất khó khăn" - ông Nam lo ngại. Trước thực tế này, mới đây, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội đã trình Chính phủ việc thực hiện thí điểm 3 gói BHXH tự nguyện ngắn hạn và linh hoạt hỗ trợ đối tượng thai sản, ốm đau và trợ cấp gia đình, trẻ em để thu hút NLĐ trong khu vực phi chính thức tham gia BHXH. Theo PGS-TS Giang Thanh Long, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân, kết quả khảo sát trong nghiên cứu của ông và cộng sự, NLĐ đang có nhu cầu bảo hiểm về ốm đau và thai sản hơn là bảo hiểm hưu trí. Nhiều người cho rằng đầu tư cho con cái là cần thiết hơn đóng bảo hiểm.

Đa dạng các gói bảo hiểm để thu hút lao động tự do tham gia BHXH tự nguyện. Ảnh: VĨNH TÙNG

33 người đóng mới đủ cho 1 người hưởng

Phân tích về gói BHXH tự nguyện hiện hành bổ sung chế độ thai sản, gói này được thiết kế trên cơ sở của chính sách BHXH tự nguyện hiện hành (chế độ hưu trí và tử tuất) bổ sung quyền lợi về thai sản khi NLĐ sinh con. NLĐ khi tham gia sẽ được hưởng chế độ nếu đủ điều kiện đóng BHXH tự nguyện từ đủ 12 tháng trở lên và không được nhận BHXH 1 lần, ông Điều Bá Được, Trưởng Ban Thực hiện chính sách BHXH - BHXH Việt Nam, cho rằng nhóm đối tượng tham gia gói BHXH này sẽ không nhiều bởi chỉ những người trong độ tuổi sinh đẻ mong muốn sinh con mới tham gia. "Với tâm lý "ngại sinh" của nhiều cặp vợ chồng trong những năm gần đây, có thể số người tham gia gói BHXH tự nguyện này sẽ không nhiều. Đó là chưa kể việc nếu như triển khai mà tỉ lệ người trong độ tuổi sinh đẻ không tham gia nhiều như kỳ vọng thì ngân sách nhà nước sẽ phải bù lỗ rất nhiều. Bởi theo ước tính, phải có tới 33 người đóng thì mới đủ cho 1 người hưởng chế độ BHXH tự nguyện có bổ sung chế độ thai sản" - ông Được phân tích.

Ông Được cũng kiến nghị nên bổ sung 2 chế độ ốm đau và thai sản trong BHXH bắt buộc vào theo dõi cùng với chế độ BHYT để thống nhất quản lý, tạm gọi là chế độ bảo hiểm sức khỏe. Hình thành quỹ bảo hiểm sức khỏe trên cơ sở nhập quỹ BHYT với quỹ ốm đau, thai sản thuộc BHXH bắt buộc. Trợ cấp gia đình sẽ được bổ sung và tích hợp vào chế độ BHYT, chế độ ốm đau, thai sản trong BHXH bắt buộc. Mức chi cụ thể sẽ được tính toán đề xuất phù hợp với nguyên tắc đóng - hưởng. "Đối với chế độ hưu trí và tử tuất cũng cần nghiên cứu giảm thời gian đóng BHXH tối thiểu để được nhận lương hưu từ đủ 20 năm xuống còn đủ 15 năm hoặc 10 năm. Đồng thời thay đổi công thức tính lương hưu bảo đảm nguyên tắc đóng - hưởng, nguyên tắc bình đẳng, công bằng" - ông Được nói.

Nhiều chuyên gia cũng cho rằng chế độ BHXH tự nguyện hiện nay thiếu hấp dẫn có thể do chỉ có chế độ hưu trí, tử tuất và thời gian đóng dài. Ngoài ra, lực lượng lao động rất đông là nữ, họ có nhu cầu bảo hiểm ngắn hạn về chế độ ốm đau, thai sản. Tuy nhiên, chính sách chưa ban hành đồng bộ. Đây là rào cản tạo ra sự chưa hấp dẫn của BHXH tự nguyện. Tuy nhiên, với 3 gói BHXH tự nguyện ngắn hạn, linh hoạt nếu được triển khai, ngoài đóng góp của NLĐ cần có sự hỗ trợ (bù) của ngân sách nhà nước.