"Kích cầu" chính sách để tăng tính hấp dẫn

Đến thời điểm này số người tham gia BHXH tự nguyện đạt hơn 460.000 người, tăng vọt so với những năm trước đó. Thế nhưng, nhiều ý kiến cho rằng việc triển khai chính sách BHXH tự nguyện còn không ít rào cản.

Chưa hấp dẫn người tham gia

Sau 10 năm triển khai thực hiện BHXH tự nguyện, đến hết năm 2018 cả nước mới có gần 280.000 người tham gia BHXH tự nguyện, chiếm khoảng 0,55% lực lượng lao động trong độ tuổi. Từ đầu năm 2019, sau khi triển khai các giải pháp để phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện, đến thời điểm này của năm 2019 cả nước đã có hơn 463.000 người tham gia BHXH tự nguyện.

Theo ông Đinh Duy Hùng - Phó Trưởng Ban Thu, BHXH Việt Nam - dù BHXH tự nguyện có tốc độ tăng lớn hơn nhưng chưa tương xứng với tiềm năng. Ông Hùng cho biết trong quá trình triển khai mở rộng đối tượng người tham gia BHXH tự nguyện vẫn gặp không ít khó khăn mà đầu tiên là nhận thức của người dân về BHXH tự nguyện. Tiếp nữa phải kể đến khả năng tham gia đóng góp của người dân còn có mức độ. "Dù mức đóng BHXH tự nguyện theo Luật BHXH mới đã hạ xuống mức khá thấp, với 22% bằng mức chuẩn hộ nghèo nông thôn hiện nay là 700.000 đồng. Như vậy, mỗi người chỉ phải đóng 154.000 đồng/tháng, chưa tính mức trừ hỗ trợ của ngân sách nhà nước. Thực tế cho thấy người dân ở nhiều khu vực, đây vẫn là khoản đáng kể với thu nhập của họ" - ông Hùng phân tích.

Thừa nhận thực tế này, nhiều chuyên gia cho rằng chính sách BHXH tự nguyện chưa có sức hút khi mà mới chỉ có hai chế độ hưu trí và tử tuất. Để được hưởng lương hưu, ngoài điều kiện về tuổi đời, người tham gia cần có tối thiểu 20 năm đóng BHXH. Đây chính là rào cản để người dân chưa thực sự sẵn sàng tham gia chính sách BHXH tự nguyện. "Sau 10 năm thực hiện, số người tham gia BHXH tự nguyện vẫn ở mức thấp, chỉ chiếm chưa tới 1% trong tổng số khoảng 35 triệu lao động khu vực phi chính thức - đối tượng chính của BHXH tự nguyện" - một chuyên gia phân tích.

Chính sách BHXH cần sửa đổi để thu hút lao động tự do tham gia. Ảnh: HOÀNG TRIỀU

Bổ sung các chế độ BHXH ngắn hạn

Khẳng định chính sách BHXH tự nguyện đã đem lại cơ hội cho tất cả mọi người đều có thể tiếp cận được chính sách hưu trí - lương hưu khi về già, song ông Trần Hải Nam, Phó Vụ trưởng Vụ BHXH (Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội), cho rằng chính sách này vẫn còn những khó khăn, hạn chế. Đối tượng của chính sách chủ yếu là người lao động (NLĐ) khu vực phi chính thức, khu vực không có quan hệ lao động, nông dân, lao động tự do... Họ thường có tính chất công việc không ổn định, mặt bằng thu nhập chung thấp. Do đó, việc trích nguồn thu nhập để tham gia BHXH gặp nhiều khó khăn trong khi bản thân NLĐ cũng đang phải lo trang trải cho các khoản chi phí sinh hoạt trước mắt. Chính sách hỗ trợ tiền đóng đã được triển khai từ năm 2018 nhưng mức hỗ trợ còn thấp, chưa thực sự tạo động lực để thúc đẩy NLĐ tham gia BHXH tự nguyện. "Người dân vẫn còn lo ngại về các thủ tục hành chính, còn chưa biết nếu tham gia thì đăng ký ở đâu, quy trình thủ tục thế nào. Các phương thức thu, nộp BHXH hiện vẫn còn chưa đa dạng và thuận lợi đối với người dân" - ông Nam nói.

Chia sẻ về vấn đề này, ông Bùi Sỹ Lợi, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Về các vấn đề xã hội của Quốc hội, nhận định số người tham gia BHXH tự nguyện tăng nhanh trong năm 2019 cho thấy nhận thức của người dân về chính sách này đã có sự chuyển biến mạnh mẽ, cũng như công tác tuyên truyền đã có sự đổi mới, phát huy hiệu quả. Tuy nhiên, ông Lợi cho rằng nhiều người dân vẫn chưa hiểu hết về tính ưu việt của chính sách BHXH tự nguyện. Công tác truyền thông phải làm thế nào để người dân hiểu được rằng đóng 22% trên mức 700.000 đồng của chuẩn hộ nghèo hằng tháng thì trong vòng 20 năm khi nam đủ 60 tuổi, nữ đủ 55 tuổi thì nhận lương hưu mỗi tháng được 400.000 đồng, lớn hơn rất nhiều số tiền đóng hằng tháng 154.000 đồng; cũng lớn hơn số tiền trợ cấp của nhà nước 270.000 đồng/tháng cho người từ 80 tuổi. "Số tiền này, người dân được hưởng ngay từ năm 55, 60 tuổi, không phải đợi đến 80 tuổi để nhận trợ cấp xã hội. Bên cạnh đó, số tiền lương hưu này cũng được điều chỉnh tăng lên theo chính sách tiền lương của nhà nước" - ông Bùi Sỹ Lợi dẫn chứng.

Để thu hút NLĐ tham gia BHXH tự nguyện nhiều ý kiến cho rằng vấn đề quan trọng là sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện chính sách theo lộ trình giảm dần điều kiện thời gian đóng góp hưởng lương hưu từ 20 năm xuống 15 năm và tiến tới còn 10 năm để mở rộng cơ hội tiếp cận lương hưu. Đồng thời, cũng cần nghiên cứu để bổ sung các chế độ BHXH ngắn hạn, thực hiện các gói BHXH ngắn hạn linh hoạt, đáp ứng nhu cầu của người dân.