Người chiến sĩ cộng sản tiêu biểu trong giới nữ Việt Nam

Báo Phụ nữ TPHCM ngày 7-1-2004 có đăng mẩu tin buồn:

“Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam và gia đình thương tiếc báo tin: Đồng chí Hoàng Thị Ái, sinh ngày 3-2-1900 tại tỉnh Quảng Trị, thường trú tại nhà số 35A Nguyễn Bỉnh Khiêm, phường Nguyễn Du, quận Hai Bà Trưng - Hà Nội, nguyên Bí thư Phụ nữ Cứu quốc, Bí thư Đảng đoàn, Phó Chủ tịch Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam - Huân chương Hồ Chí Minh, Huân chương Kháng chiến hạng nhất, Huân chương Chiến thắng, Huy hiệu 70 năm tuổi Đảng, Huy chương Vì sự nghiệp giải phóng phụ nữ, sau một thời gian lâm bệnh nặng đã từ trần hồi 21 giờ 35 phút ngày 2-1-2004, hưởng thọ 104 tuổi...”.

Đằng sau mẩu tin ngắn ngủi ấy là một cuộc đời và một cuộc hành trình rất dài của người chiến sĩ cộng sản tiêu biểu trong giới nữ Việt Nam.

Vì nước, vì dân không phải lang thang làm loạn

Xuất thân từ một gia đình quan lại, khoa bảng nổi tiếng ở Quảng Trị, nhưng bà đã giác ngộ cách mạng rất sớm. Bà là một trong những phụ nữ đầu tiên tham gia cách mạng và hoạt động bí mật.  Công việc của bà là buôn bán gây quỹ cho Hưng nghiệp Hội xã, một tổ chức thuộc Việt Nam Thanh niên Cách mạng Đồng chí hội ở Trung Kỳ. Một lần, trên đường công tác, băng qua chiếc cầu tre lắt lẻo, bỗng đầu cầu bên kia xuất hiện một tên chó săn của thực dân Pháp. Biết chắc hắn sẽ đòi khám xét giỏ xách đựng tài liệu và tiền bạc của hội, cô Ái làm bộ tươi cười chờ y đến gần, bất thần tống cho hắn một đạp rơi tõm xuống nước rồi chạy thoát được. Một lần khác, cô Ái bị bắt với tội danh Cộng sản, đưa ra pháp đường xét xử. Người xử án là Ưng Trình, một quan lại Nam triều được thực dân Pháp trọng dụng. Ưng Trình vốn cũng quen biết một số đồng liêu trong gia đình họ Hoàng, lấy tư cách trưởng bối mắng cô:

- Mi cũng con nhà gia giáo, rứa răng không lo chuyện nữ công nữ hạnh mà đi lang thang theo bọn làm loạn?

Cô Ái đĩnh đạc trả lời:

- Gia giáo mỗi nhà mỗi khác. Có thứ gia giáo dạy con cháu làm tay sai cho giặc. Có thứ để dạy con cháu vì dân vì nước. Việc tôi làm, mình tôi chịu, xin ông đừng động phạm đến gia giáo nhà tôi.

Hạnh phúc riêng tư - Giấc mơ ngắn ngủi

Năm 1929, Hoàng Thị Ái cùng đồng chí Nguyễn Phong Sắc (tức Thịnh) - Bí thư Xứ ủy Trung Kỳ -đóng vai “vợ chồng” thâm nhập phong trào công nhân ở Nhà máy chè Tourane. Thế rồi từ tình đồng chí đưa đến tình yêu. Hai người có một đứa con gái. Sinh con được 7 ngày, bà Ái phải lên đường đi công tác, gửi đứa bé lại cho vợ chồng một cơ sở cách mạng nuôi hộ. Hơn một năm sau, cơ sở này bị lộ, vợ chồng này bị địch bắt để lại hai đứa bé là con của bà Ái và con của họ. Cả hai đứa bé đều bị chết đói. Còn đồng chí Nguyễn Phong Sắc, một trong những lãnh đạo phong trào Xô Viết Nghệ Tĩnh cũng bị địch bắt và thủ tiêu trong tù.

Tình yêu và hạnh phúc riêng tư của bà chỉ có thế và chỉ là một giấc mơ ngắn ngủi. Từ đây, cả phần đời còn lại của bà là chuỗi năm tháng hiến dâng trọn vẹn cho lý tưởng cách mạng. Năm 1940 bị Pháp bắt giam ở nhà lao Hỏa Lò. Năm 1945 được bầu Xứ ủy Trung Kỳ, tham gia thành lập Ủy ban Khởi nghĩa Bình Trị Thiên. Sau đó đảm nhiệm chức vụ Bí thư Phụ vận Trung Bộ. Năm 1949, được bầu vào Ban Chấp hành Phụ nữ Trung ương... đến năm 1963 thì nghỉ hưu. Bà sống đến cuối đời rất thanh bạch và nhẹ nhàng, thanh thản trong căn gác khiêm tốn ở phố Nguyễn Bỉnh Khiêm.

Năm 2000, bà đã sống được 100 tuổi đời và 70 năm tuổi Đảng. Lúc bấy giờ, bà đã già yếu và ở Hà Nội tấc đất là tấc vàng. Căn hộ của bà Ái có hiện tượng bị lấn chiếm. Một số con cháu trong gia đình bực bội tính thưa kiện nhờ chính quyền can thiệp. Nhưng một trong những người cháu của bà là nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường đang ở Huế, nghe chuyện mỉm cười khuyên:

- Đấy là những trò giậu đổ bìm leo, lúc nào cũng có. Bình sinh, bà Ái vẫn coi những thứ mà người đời đua chen giành giựt kia chỉ là một đám bụi đen. Thôi, bỏ qua đi!

Và nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường đã gửi đến bà cô Hoàng Thị Ái một câu đối mừng thọ như sau:

- Bảy mươi năm một dạ sắt son. Này nước, này dân, này sự nghiệp

- Một trăm tuổi đầy lòng nhân hậu. Ấy tình, ấy nghĩa, ấy quê hương.