Nhân công giá rẻ: Cái giá phải trả

Trong khi các cuộc ngừng việc tập thể vào tuần qua chưa kịp lắng dịu thì ngay trong tối 26-6, hàng trăm công nhân (CN) Công ty Teratex (quận 12-TPHCM) lại ngừng việc đòi giảm tăng ca, tăng thu nhập. Vấn đề tăng thu nhập đã trở thành đòi hỏi chính của các cuộc ngừng việc. Thực tế này đã cho thấy quy định về tiền lương và cơ chế thương lượng tiền lương hiện nay đang quá bất cập.

Hậu quả tất yếu

Cả ngàn cuộc ngừng việc tập thể trong 10 năm qua được các cấp CĐ TPHCM thống kê, hầu hết xuất phát từ nhu cầu nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống. Trong cả một thời gian dài, VN là nơi có giá nhân công thuộc hàng rẻ nhất thế giới. Điều này đã hấp dẫn các nhà đầu tư, chủ yếu là các ngành thâm dụng lao động. Đến nay, VN đã trở thành nơi gia công lớn trong khu vực. Hệ quả của giá nhân công rẻ là đời sống CN ngày càng tồi tệ. Từ đó làm nảy sinh mâu thuẫn, tranh chấp, ngừng việc tập thể. Nhiều nhà nghiên cứu về quan hệ lao động cho rằng tranh chấp lao động là hệ quả tất yếu của chính sách nhân công giá rẻ.

Thế nhưng dường như đến nay, nhân công giá rẻ vẫn được nhìn nhận như một lợi thế của VN. Điển hình là trong thời điểm áp lực tranh chấp căng thẳng do tiền lương thấp như hiện nay, khi được tin Ủy ban châu Âu (EC) bãi bỏ ưu đãi thuế quan đối với da giày VN, Hiệp hội Da giày VN (một ngành sử dụng hơn 550.000 lao động) vẫn lạc quan cho rằng điều đó không ảnh hưởng lớn đến ngành này bởi chúng ta có lợi thế cạnh tranh của nguồn nhân công giá rẻ! Tâm lý này đã làm ngành giày đến nay vẫn không thoát khỏi phận gia công và đây cũng là ngành có số vụ tranh chấp, ngừng việc tập thể cao nhất. Tiếp đến là các ngành dệt may, lắp ráp điện tử... Tuy thu nhập có khá hơn chút đỉnh so với ngành giày nhưng cũng không thể giải quyết được những mâu thuẫn, tranh chấp về tiền lương. Nhiều doanh nghiệp (DN) gia công thừa nhận, đây là cái giá phải trả cho việc dùng tiền lương thấp để cạnh tranh.

Bất bình đẳng trong thương lượng

Việc Chính phủ quy định mức lương tối thiểu đã hạn chế được việc DN áp đặt tiền lương quá thấp của DN đối với lao động giản đơn nhằm bảo đảm mức sống tối thiểu cho người lao động (NLĐ). Còn tiền lương thực tế được trả theo giá thị trường, thuận mua vừa bán. Nhưng một bất cập hiện nay là sự thỏa thuận giữa NLĐ và chủ DN diễn ra trong sự không tương đồng về vị thế của hai bên. NLĐ vì đời sống khó khăn, cần việc, trình độ thấp... làm sao có thể đặt điều kiện ngang hàng với chủ DN? “Kịch bản” hiện nay là DN đưa ra mức lương thấp; NLĐ chấp nhận thì làm, hoàn toàn không có chuyện NLĐ “ra giá”.

Thay vì sử dụng lương tối thiểu để làm căn cứ xây dựng thang, bảng lương phù hợp với tay nghề, kỹ năng của NLĐ thì DN lại xem đấy như là một thứ “vũ khí” để đối phó với cơ quan chức năng. “Chúng tôi đã trả cao hơn lương tối thiểu” là lập luận mà nhiều DN đưa ra để biện hộ cho việc trả lương thấp. Nhiều cơ quan chức năng lại tin rằng DN làm như vậy là đúng mà không biết CN muốn có thu nhập khá hơn phải tăng ca, thực hiện chuyên cần, không nghỉ phép năm, thực hiện định mức cao... Nguy hiểm hơn, mức lương thấp kéo theo các chế độ BHXH; trợ cấp thôi việc, ốm đau, thai sản tai nạn lao động, hưu trí... cũng thấp. Ông Nguyễn Huy Nam, Phó Giám đốc Công ty In Đa Sắc (quận 11-TPHCM), nhìn nhận: “Điều đó làm cho lương hưu của NLĐ sau này sẽ không đủ sống. Trong tương lai, đây là gánh nặng xã hội”.

Triệt tiêu nhân tố tích cực

Một trong những biện pháp ổn định quan hệ lao động là thiết lập cơ chế đối thoại. Thế nhưng hiện nay, điều này không được thực hiện. Thay vào đó, không ít chủ DN chọn giải pháp tiêu cực là “khoanh vùng” những CN tích cực, dám đề xuất kiến nghị để cô lập, sau đó loại họ ra khỏi DN. Điển hình, cách đây không lâu, CN Công ty TNHH Allied VN (100% vốn Singapore, quận 9- TPHCM) khi kiến nghị cải thiện điều kiện làm việc, lương bổng, BHXH... không được xem xét, họ đã ngừng việc. Sau đó, công ty đã đơn phương chấm dứt HĐLĐ với gần 20 CN- những người tích cực đòi quyền lợi cho NLĐ. Hoặc trong vụ ngừng việc mới đây tại Công ty Kollan (KCX Linh Trung I – TPHCM), công ty cũng đã “khoanh vùng” để sa thải 43 CN. Song, CĐ các KCX-KCN TPHCM đã can thiệp kịp thời.

Như vậy, rõ ràng những CN có ý kiến tích cực thường phải đối mặt với nguy cơ bị cô lập, gây khó, thậm chí bị tìm cách đẩy khỏi DN.