Vị Khê trứ danh hoa kiểng

Làng nghề tiêu biểu Việt Nam

Ông Chiến kể mình đã gắn bó với nghề và làng quê của mình từ lúc nhỏ. “Hoa kiểng Vị Khê phát triển rực rỡ từ thời nhà Trần, chủ yếu phục vụ cho triều đình và đáp ứng nhu cầu của nhân dân vào dịp Tết” - ông nói.

Một cây kiểng được tạo thế công phu ở làng Vị Khê Ảnh: TRƯƠNG ĐIỆN THẮNG

Trong khu vườn rợp bóng cây xanh của mình, anh Trương Văn Long cho biết: Từ sau ngày thống nhất, bên cạnh các loại hoa, cây thế và cây kiểng nghệ thuật của Vị Khê đã có mặt khắp các thành phố, nhiều người con đất Vị Khê đã mang nghề truyền thống của làng vào tận Vũng Tàu như anh “Hùng cây, Hùng cỏ” hay ra Hà Nội lập doanh nghiệp chuyên doanh như chị Thúy Nga… Còn nghệ nhân lão thành Nguyễn Văn Chiến thì không chỉ xây dựng thương hiệu mà còn là người luôn truyền cảm hứng, sự đam mê cho các thế hệ. Với bác ấy, tạo thế, chăm sóc cây kiểng không chỉ là một nghề mà nó còn là niềm đam mê từ trong huyết quản, vì vậy không chỉ con, cháu, rể của bác mà thanh niên cả làng đều bám vườn, giữ nghề. Nhiều bạn trẻ theo học đại học ngành trồng trọt để nâng cao kiến thức và về làng làm việc…

Xã Điền Xá, huyện Nam Trực hiện có khoảng 50 hộ có vườn rộng làm nhiều cây thế nhưng đa số tập trung ở làng Vị Khê với nhiều khu vườn trên 1 ha. Nhiều doanh nhân lập công ty chuyên doanh tại đây nhưng mở vườn cây tại Hà Nội để thâm nhập các thị trường tiềm năng.

Với tay nghề và kiến thức ngày càng chuyên sâu, ngoài các loại cây thế truyền thống như cây sanh, các loại bonsai, vạn tuế, làng Vị Khê nay có thêm nhiều giống cây nhập về từ Thái Lan, châu Âu. Đưa sản phẩm ra thị trường, bán hàng qua mạng internet, Vị Khê ngày càng nổi tiếng và trở thành điểm đến cho nhiều khách du lịch kể từ 3 năm nay sau khi Tổng cục Du lịch và UBND tỉnh Nam Ðịnh xây dựng Làng du lịch sinh thái Vị Khê. Trước đó, từ năm 2009, Vị Khê đã được nhà nước phong tặng danh hiệu “Làng nghề tiêu biểu Việt Nam”.

Dù thị trường mở rộng, thị hiếu thay đổi nhưng Vị Khê vẫn giữ được những giống hoa, cây truyền thống như trà my, hải đường, mộc hương, trúc quân tử và quất. Nhiều nghệ nhân như ông Chiến, anh Long, bà Thúy Nga có vườn cây giá trị hàng chục tỉ đồng và hiện đang giữ những cây “độc” có giá trị rất cao trên thị trường, như cách nói của bà Nga: “Đó là bửu bối, gắn bó với buồn vui của mình nên bán đi dù thu tỉ này tỉ kia nhưng sẽ đau đứt ruột!”.

8 thế kỷ và nhiều nghệ nhân tỉ phú

Anh Trương Thanh Long nói tiếp dưới gốc đa cổ thụ được trả với giá 2 tỉ đồng của mình: “Có được một cây “độc” như vậy coi như cái lộc của làng nghề”.

Ngọc phả đình làng Vị Khê ghi rằng nghề trồng hoa kiểng ở đây có từ thế kỷ XIII (1211) do Thái úy Tô Trung Tự truyền dạy. Nhà thơ Trương Thị Kim Dung đi cùng tôi cho biết câu “Vua chơi lan, quan chơi trà” là xuất phát từ đất này với loại địa lan “tiến vua” lừng danh trong lịch sử. Bà Dung vốn am hiểu Hán Nôm và lịch sử văn hóa đồng bằng Bắc Bộ cho biết thêm: Vào năm 938, vị tướng của Ngô Quyền là Nguyễn Công Thành, người Cao Bằng, sau khi dẹp xong giặc đã về Vị Khê lập ấp dựng làng. Đến thế kỷ XIII, Thái úy Tô Trung Tự cho xây dựng thành, hào và đặt tên là Bảo Bình Giã, rồi truyền nghề trồng hoa, cây kiểng cho người dân làm kế sinh nhai. Sau khi ông mất, để tỏ lòng biết ơn, dân làng đã tôn ông là ông tổ nghề trồng hoa kiểng và lập đền thờ.

Vị Khê còn là nơi các công tử, quan lại đến thăm thú, vãng cảnh nên danh tiếng càng vang xa… Trong đình làng hiện còn ghi lại câu đối của quan Bình nguyên Phạm Đôn Lễ đề tặng:

Dục chủng tài hoa Tô tứ thủy

Nguyễn Trang Vị Xá hiệu chi tiên

(Trồng hoa ươm cây do tướng họ Tô khơi dạy trước/ Ấp tên Trang Nguyễn vốn làng Vị Xá buổi ban đầu).

Câu đối trên xác định niên đại của một làng nghề có từ 8 thế kỷ trước. Khi đất nước thái bình, nhịp điệu công nghiệp ngày một lấn át trong đời sống, nhu cầu về với thiên nhiên để cân bằng tâm lý của con người càng trở nên cấp thiết. Nghề nghiệp và danh tiếng Vị Khê vì vậy đã trở nên vững chãi, giàu có. Nhìn từ bờ đê sông Hồng đoạn ngang qua huyện Nam Trực, có lẽ ít có làng nào có nhiều biệt thự cao đẹp như Vị Khê, sừng sững giữa một rừng cây kiểng và những ruộng hoa. Làng tổ nghề trồng hoa, cây kiểng mà Vị Khê được tôn vinh quả là xứng danh!