Tận diệt chim rừng

Rừng Lào Cai xưa kia là thiên đường của chim thú, nhưng giờ đây, nhiều loại chim quý đang có nguy cơ tuyệt diệt, đa dạng sinh học theo đó mà giảm đi đáng kể. 

 

Một chú họa mi xấu số đã dính bẫy              

 

Xưa kia, người Mông được coi là thủy tổ và bậc thầy về bẫy chim rừng. Trong những ngày tháng vất vả lao động trên nương, họ đã bắt và thuần dưỡng những chú chim rừng với mong muốn lúc nào cũng được nghe giọng hót của chúng cho vui. Ngày ngày vác cuốc lên nương, họ không quên xách lồng chim đi theo. Đi chợ phiên cũng xách xuống chợ để khoe với bạn bè có chú chim hay. Thậm chí, có những anh chàng đi hò hẹn với bạn gái cũng xách lồng treo lên cành cây để hai người ngồi dưới vừa tâm tình, vừa nghe chim hót…

 

Tập tục đó như một nét văn hóa đẹp tồn tại đến ngày nay. Vì thế, đi chơi chợ vùng cao Lào Cai như Mường Khương, Sa Pa, Bắc Hà, Si Ma Cai… không khó để thấy có hẳn những góc riêng dành cho những người dân miền núi say mê nuôi chim.

 

Để bắt được chim rừng, qua nhiều đời, người Mông đã sáng tạo ra những cách bẫy khá hiệu quả. Cách đơn giản nhất là dùng lồng sập được thiết kế để nhốt chim mồi phía trong và lưới phía trên nóc lồng. Chỉ cần động nhẹ vào cần bẫy là lưới ụp xuống, nhốt chặt con chim rừng vào đó.

 

Nếu bẫy bằng lồng trúc tròn cần đi kèm với hệ thống thòng lọng hoặc nhựa dính xung quanh. Thòng lọng là một cuộn dây với nhiều mắt lọng được tết công phu từ những sợi lông đuôi ngựa. Chim rừng lao qua là bị những mắt lọng thít chặt lấy cổ, cánh không thể thoát ra được.

 

Còn nhựa dính, được người Mông chế từ hàng chục loại cây rừng theo bí quyết riêng. Một ống nhựa có nhiều que dài chừng 40 cm. Khi chim rừng đậu vào que đó sẽ bị nhựa dính chặt, càng vùng vẫy, càng bị dính chặt hơn…

 

Nghĩ ra nhiều cách bẫy, nhưng người Mông ngày trước vốn thân thiện với thiên nhiên, thường chỉ bắt chim trống về nuôi nghe hót, chứ ít bắt chim mái, chim non, số lượng cũng hạn chế, có khi bẫy được, không thích lại thả về rừng, nên chim rừng không bị "hụt" đi là mấy, đa dạng sinh học vẫn được bảo tồn. 

Cả các loại chim đồng cũng bị bẫy và bán công khai bên vệ đường

 

Dân chơi chim ở Lào Cai không mấy ai không biết tiếng "Hùng chim" trong Bát Xát. Nghe tôi kể ra mấy cách bẫy chim của người Mông, Hùng cười: "Đúng là người Mông đánh chim có nghề, mình cũng phải học từ họ nhiều, nhưng đánh theo mấy kiểu đó "xưa" rồi. Bây giờ chim bị bắt nhiều nên khôn lắm, đánh như thế có đi bục giày cũng chỉ tổ mất công…".

 

Say mê bẫy chim rừng từ khi còn học cấp hai, lại chịu khó học hỏi từ nhiều thợ chim khác, đến nay Hùng đã tích lũy được vô số thủ thuật đánh chim mà anh gọi là "công nghệ cao".

 

Lần ấy, tôi được đi theo Hùng đánh họa mi, thật đúng là "danh bất hư truyền". Xuất phát từ 5 giờ, với đủ thứ lỉnh kỉnh, mất gần nửa buổi băng rừng vượt suối, mồ hôi vã ra như tắm, mồm mũi thi nhau thở, chân không muốn bước nữa mà xung quanh rừng cây vẫn im phăng phắc, không có tiếng chim nào. Hùng bảo khu vực này cách đây mấy năm thì có, bây giờ người ta săn riết quá nên hết rồi, phải đi xa hơn nữa thì mới còn chim.

 

Vượt dốc, đi tiếp vào rừng khoảng hơn tiếng nữa, đến một vạt đồi thoai thoải nhiều cây bụi, Hùng rút từ túi "đồ nghề" ra một chiếc loa nhỏ có gắn thẻ nhớ (mà anh đã kì công lên mạng download về cả một "thư viện" tiếng chim các loại) rồi bật công tắc. Tiếng chim từ trong loa vang lên lanh lảnh từ giọng chim trống chuyển sang giọng chim mái. Chú chim mồi nghe tiếng hót cũng loạch xoạch nhảy và hót vang trong lồng.

 

Chưa đầy 5 phút sau, có tiếng họa mi trong trẻo từ phía dưới chân đồi vọng lên, tiếng hót càng ngày càng gần hơn. Khi tôi còn đang đứng ngây người nghe chim hót thì Hùng đã  nhanh chóng chọn địa điểm đặt lồng mồi.

 

Lưới lồng sập được nhấc lên cài vào nẫy chờ sẵn. Phía gần đó, Hùng đặt một chiếc giá tự chế bằng nhôm cao khoảng 50 cm gọi là giá cọc, rồi bắt một chú chim khác buộc chân cho đậu trên giá. Đoán hướng đôi chim rừng sẽ bay tới, anh ngả cây bụi đặt thòng lọng xung quanh theo một sơ đồ kín để đảm bảo chim rừng bay tới sẽ không thoát được.

 

Việc đặt bẫy chỉ diễn ra trong vài phút đồng hồ với những thao tác nhanh gọn, sau đó chúng tôi lùi ra xa đến một lùm cây ngồi đợi. Chỉ ít phút sau, phát hiện "kẻ lạ mặt xâm phạm lãnh thổ", đôi họa mi rừng đã bay đến đậu trên cây. Con đực ngửa cổ cất giọng hót vang khiêu chiến. Con mái như để cổ vũ cho con đực, cũng rung rung cánh, xùy ầm ĩ. Trong lồng, chú chim mồi đã được huấn luyện kỹ đang ve cánh hót đối lại chim rừng.

 

Trận khẩu chiến diễn ra vô cùng căng thẳng, bất phân thắng bại khiến cả góc rừng vang động tiếng chim. Bỗng nhiên, con chim cọc kêu chóe lên một tiếng, rồi tiếng chim hót rộ bỗng im bặt. Hùng từ chỗ nấp lao ra, chú chim rừng bị mắc thòng lọng đang giẫy giụa trong bụi.

 

Ngắm nghía chú chim tội nghiệp từ mắt, mỏ đến chân, anh khen con này dáng đẹp, nhưng tỏ ra tiếc rẻ vì để con mái bay mất. Tôi miệng bảo tiếc, nhưng trong lòng mừng thầm vì con mái thoát chết.

 

 

Mỗi chú họa mi rừng mang về thành phố chỉ sau một, hai tuần là cầm chắc bán được tiền triệu, nên bẫy chim hiện nay đang trở thành một nghề kiếm cơm của nhiều người. Họa mi, khướu đen, quế lâm, ngũ sắc và nhiều loài chim quý khác ở Lào Cai nói riêng và khu vực Tây Bắc hiện không có tên trong sách đỏ, nên tình trạng bẫy chim ồ ạt như thế vẫn không hề gặp bất cứ sự ngăn cấm nào.

 

Bắt hết chim trống, đến chim mái và chim non người ta cũng không tha. Ở Bát Xát, dọc dải sông Hồng từ xã Bản Qua lên đến A Mú Sung, thợ chim đã càn quét sạch, coi như không còn đàn họa mi hay đàn khướu đen nào. Lên khu du lịch Sa Pa, không khó để thấy các loại chim: họa mi, khướu lửa, quế lâm, ngũ sắc… bày bán quanh khu vực nhà thờ đá.

 

Đám trẻ người Mông, người Dao tuy còn ít tuổi nhưng đã có "thâm niên" săn chim rừng mang ra thị trấn bán kiếm tiền. Gần đây, ngoài họa mi và khướu, người ta thích chơi cả khuyên, chòe than, chòe lửa, cu gáy… nữa. Những loại chim này cũng bị đánh bắt gắt gao, số lượng đang cạn dần.

 

Hàng ngày, có đến hàng trăm chú chim rừng xấu số phải vĩnh biệt rừng xanh để sống trong cảnh "chim lồng, cá chậu" mua vui cho con người. Năm 2011 là năm Quốc tế về rừng, các chiến dịch bảo vệ rừng, bảo vệ thiên nhiên đang triển khai rầm rộ ở khắp nơi, nhưng tình trạng bắt chim rừng đến cạn kiệt để kiếm tiền và thỏa mãn thú vui của con người thì đang diễn ra hàng ngày, đa dạng sinh học vì thế ngày càng giảm đi đáng kể.

 

Chơi chim là thú chơi tao nhã thật nếu chúng ta biết cách bảo vệ, yêu thương và chăm sóc chúng. Nhưng tận diệt hồn rừng như thế thì thật đáng phải suy nghĩ.