Tác giả Tây Hồ Bùi Tất Niên phác họa ông “trưởng tộc” thời xa xưa trong sách Gia lễ như sau: “Trong đám cưới có một cụ già (thường kén những cụ có tánh hiền lành, vợ chồng song toàn, nhiều con cháu) cầm một bó hương hay một đỉnh trầm đi trước, tục gọi ông Tơ hồng. Kế đến là người dẫn lễ vật như mâm cau, bánh mứt, lợn, rượu, v.v...”...
Hai ông trưởng tộc Nguyễn Tấn Vĩnh và Bùi Văn Trước.
Từ hàng chục năm trước “ông trưởng tộc” là tên dân gian gọi ông Tơ hồng, là người thân trong gia đình thay mặt chủ hôn điều hành lễ hỏi, lễ cưới. Người đó phải cao tuổi, am tường lễ nghi cưới hỏi, ăn nói hoạt bát, nhất là phải đối đáp trôi chảy vừa có văn hoa vừa ý nhị, không mất lòng trưởng tộc bên đàng kia nếu bị khiêu khích. Chính vì nhiều yếu tố có thể nói quá khó vừa nêu nên khi tổ chức hôn sự, chủ hôn rất đỗi bối rối khi tìm một người giỏi giang đảm trách nhiệm vụ này.
Người trong thân tộc không có, chủ hôn phải nhờ những người ngoài thân tộc, hiểu biết, nắm giữ nhiều lễ thức cưới hỏi giữ trọng trách trong ngày vui của một đời người. Những người phụ trách công việc ấy, theo ông Nguyễn Tấn Vĩnh (77 tuổi, ngụ phường Long Tuyền, quận Bình Thủy, TP Cần Thơ) tạm gọi là “người làm lễ cưới”, nhưng lịch sự, ngắn gọi hơn, là “người đại diện”. Dù họ gọi thế nào thì dân gian vẫn tôn xưng họ là “trưởng tộc”, xem đó là một nghề, và đã giải quyết rất gọn mối lo của chủ hôn.
Ông Nguyễn Tấn Vĩnh cho biết TP Cần Thơ từ hai chục năm nay đã có một tổ chức tập hợp các ông đại diện địa phương lại thành Nhóm làm lễ cưới do ông Nguyễn Chí Hiếu (Năm Hiếu) làm trưởng nhóm. Nhóm có 12 thành viên, đa số là những người có trình độ văn hóa, am hiểu lễ nghi cưới hỏi - phần lớn là giáo viên.
Là thành viên của Nhóm làm lễ cưới TP Cần Thơ, ông Nguyễn Tấn Vĩnh cho biết lễ nghi cưới hỏi của nước ta từ trước Cách mạng Tháng Tám 1945 có “lục lễ” như sau: 1/ Nạp thái 2/ Vấn danh 3/ Nạp cát 4/ Thỉnh kỳ 5/ Nạp tế và 6/ Thân nghinh. Nhưng gần đây, việc dựng vợ gả chồng chỉ còn có 3 lễ: 1/ Chạm ngõ (Nạp thái, lễ Dạm): Tạm đính ước 2/ Ăn hỏi (Vấn danh): Nhà trai và nhà gái buông lời ước hẹn gả cưới trước hai họ đồng thời nhận sui gia, dâu rể 3/ Lễ cưới (Thân nghinh): Đón dâu về.
Lễ nghi tuy đơn giản hơn xưa nhiều, nhưng cũng phải có thứ lớp, linh hoạt, ông trưởng tộc là người đứng mũi chịu sào, làm sao cho buổi lễ từ đầu chí cuối phải hoàn thành một cách tốt đẹp, hai họ tình nồng, nghĩa thắm. Do đó, ông trưởng tộc phải hết sức tế nhị, biết nhu, biết cương, lấy nhứt biến ứng vạn biến, du di, xí xóa cho người, cho ta...
Nghề khó như vậy nên phải học. Ông Bùi Văn Trước, 54 tuổi, thành viên Nhóm làm lễ cưới TP Cần Thơ, tâm sự: Năm 38 tuổi, ông theo cha ông học nghề làm “đại diện”. Khi thân sinh ông qua đời, ông theo học thầy Thích Thiện Tài (Hòa thượng trụ trì Liên Trì cổ tự ở Rạch Cam, phường Thới An Đông, quận Bình Thủy, TP Cần Thơ). Hòa thượng đưa sách cổ, chỉ dẫn ông từng bước nghi lễ cưới hỏi cho đúng bài bản. Ông Trước vừa học vừa làm, rút kinh nghiệm, lúc nào cũng cập nhật tri thức về hôn lễ, ca dao, tục ngữ để phát triển thêm “nghiệp ăn nói” cho khi hướng dẫn hôn sự được vẹn toàn.
Đời làm trưởng tộc có nhiều buồn vui. Hằng năm, hễ sắp dứt mùa mưa (từ tháng 10, tháng 11 âm lịch) là bắt đầu mùa cưới, rộ lên cho đến khi vào mùa mưa năm sau. Vào mùa cưới, các ông trưởng tộc làm “không kịp thở”, là nhờ uy tín sẵn có, mối lái cũ giới thiệu, có danh thiếp chào mời.
Bên cạnh đó, ông trưởng tộc còn có mối dây liên hệ với nhóm quay phim, chụp hình cưới. Khi có đám tiệc, chủ hôn không biết tìm đâu ra trưởng tộc, thì nhóm quay phim, chụp hình cưới sẵn sàng giới thiệu. Và ngược lại. Trong mùa cưới, các ông trong Nhóm làm lễ cưới TP Cần Thơ “chạy vắt giò lên cổ”, người này trong nhóm đi không được, giới thiệu người khác trong nhóm đi thay, có khi phải từ chối.
Ông Trước thố lộ, khi nhận lời làm trưởng tộc phải tìm hiểu tân nhân, tân nương tương lai có quen biết, yêu đương trước chưa, hay gia đình sắp đặt; cha mẹ còn đầy đủ hay không để tiện giới thiệu. Phải tìm hiểu trình độ hai gia đình để ăn nói sao cho phù hợp. Phải nhắc chủ hôn kiểm soát các mâm lễ vật, nữ trang, tiền bạc đủ đầy để khi trình lễ không có sơ thất. Khai lễ để bàn thờ. Khai duyệt để bên dưới trước bàn thờ.
Ông Vĩnh thố lộ: Trưởng tộc phải dạy cho chú rể và chú rể phụ các việc cần làm khi đến nhà gái; phối hợp với quay phim, chụp ảnh làm sao để ít mất thời giờ, có những bức ảnh, thước phim trung thực của đám cưới hỏi...
Ông Trước cho biết: Trưởng tộc phải “thông kim bác cổ” để trả lời trôi chảy khi ông trưởng tộc bên kia chất vấn. Trả lời được một cách vẹn toàn phải “ăn theo thuở ở theo thời”. Trong lễ nói, phải trao Thiệp hồng thỉnh kỳ (thiệp báo hỉ, cho biết giờ và ngày tháng năm qua nhà gái rước dâu), nếu không là “không chuyên nghiệp”.
Trưởng tộc phải nói năng hoạt bát, có văn chương (văn biền ngẫu, mượt mà). Quan trọng nhất là khi nói phải đưa ca dao, các câu tân nhạc sao cho buổi lễ thêm vui, hấp dẫn, đậm sâu tình cảm. Tùy theo yêu cầu của chủ hôn mà mình nói ngắn gọn hay dài dòng. Đâu chỉ có vậy, trưởng tộc phải quán xuyến cả những việc được xem là nhỏ nhặt nhưng hết sức quan trọng.
Ông Trước thố lộ: Vô mỗi đám mỗi khác, trưởng tộc phải hết sức linh động... Tóm lại, trưởng tộc của đám cưới hỏi “quả đúng là nhà đạo diễn, khéo léo, linh hoạt. Đám cưới hỏi có kết quả vẹn toàn, hai họ đến cũng như về được nhiều mỹ cảm, ấn tượng khó quên, dâu rể hạnh phúc tràn trề, niềm vui của tha nhân là niềm vui của chính mình vậy”.
Ông Vĩnh chia sẻ tiếp: “rồi đám (sau khi tổ chức xong đám cưới), đền ơn đáp nghĩa, chủ gia thường gởi chai rượu lễ hoặc trà bánh”. Ông Trước cho biết thường sau buổi lễ, chủ hôn đền ơn trưởng tộc 300.000 đồng (trong TP Cần Thơ), nếu ngoài địa bàn này thì 600.000 đồng.
và quét mã QR
Bình luận (0)