Chặn hội chứng bê-tông trong du lịch

Dư luận vẫn nóng chuyện khách sạn - nhà hàng - trạm dừng Mã Pì Lèng Panorama 7 tầng, dựa vào vách đèo Mã Pì Lèng (huyện Mèo Vạc, tỉnh Hà Giang) vừa đưa vào hoạt động. Tòa nhà cheo leo ở vị trí đắc địa nhất để ngắm toàn cảnh hẻm vực Tu Sản sâu nhất Đông Nam Á và sông Nho Quế như dải lụa xanh giữa núi non hùng vĩ. Nhiều người lên án công trình này cũng như những công trình bê-tông tương tự đang tàn phá cảnh quan thiên nhiên tươi đẹp.

Bê-tông không có lỗi!

Những năm gần đây, xu thế của du lịch bền vững và trách nhiệm đang hạn chế bớt bê-tông, thay bằng các vật liệu thân thiện với môi trường hơn. Tự thân bê-tông không có lỗi. Lỗi là do con người sử dụng tùy tiện và không đúng chỗ.

Tốc độ bê-tông hóa ở Việt Nam quá nhanh. Không chỉ nhà cửa, đường sá mà cả bàn ghế, sân vườn cũng được xây dựng bằng bê-tông. Và du lịch cũng nằm trong guồng quay đó. Suối Bang (huyện Lệ Thủy, tỉnh Quảng Bình) là suối khoáng nóng 105 độ C, lúc nào cũng sôi sùng sục. Ở đây có hồ ngâm tắm tự nhiên và dòng suối lạnh kế bên, cảnh trí như tranh vẽ. Cách đây gần 15 năm, chủ đầu tư cho làm cổng bê-tông giả gỗ thô kệch (rất phổ biến ở nhiều khu du lịch mang danh sinh thái). Các phòng ngủ, nhà ăn cũng được nâng cấp theo kiểu như vậy. Và thất bại đã được báo trước. Chỉ khổ cho nhà đầu tư tiếp theo.

Nếu khối bê-tông của khách sạn ở thác Bản Giốc (tỉnh Cao Bằng) được thay bằng nhà sàn các dân tộc, dịch vụ và tiện nghi tương đương 4 sao rồi lấy nước từ thác dẫn về, làm hồ bơi sinh thái đúng nghĩa thì chẳng sợ ế phòng. Kỳ Co được xem là "hoa hậu" biển Quy Nhơn (tỉnh Bình Định). Khách ấn tượng về thiết kế nhà hàng bao nhiêu thì thất vọng về kiến trúc resort bấy nhiêu. Hai không gian đối lập. Các khối bê-tông hình container thô cứng, đơn điệu phá hoại hoàn toàn cảnh trí thơ mộng nơi đây.

Một bungalow ở homestay A Chu, nơi được Tổng cục Du lịch vinh danh “Điểm du lịch cộng đồng tiêu biểu năm 2018”. Ảnh: DƯƠNG MINH BÌNH

Các mô hình homestay thua lỗ gần đây phần lớn cũng vì bê-tông hóa. Cứ tưởng xây 4 bức tường bí rị, lắp máy lạnh, thêm nệm và gối là thành homestay. Các homestay ở Phú Yên và nhiều nơi khác đã bê nguyên thiết kế nhà tam giác bằng kính, lợp tôn ở vùng đất lạnh TP Đà Lạt (tỉnh Lâm Đồng) ngộp và khó xoay xở. Chụp hình "sống ảo" thì ngộ đấy nhưng để ở thì cứ thử, ngộp và nóng, thậm chí sẽ bị "tra tấn" khi trời mưa lớn.

Trong khi Mã Pì Lèng bị bê-tông xâm hại vẫn đang nóng hổi thì dự án thủy cung ở bãi biển Vũng Tàu (tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu) được triển khai như cố tình thách thức dư luận. Những mô hình bê-tông hóa thành công về kinh doanh như Bà Nà Hills (TP Đà Nẵng), Fansipan (tỉnh Lào Cai)... cũng đang đối mặt với nhiều khó khăn để phát triển bền vững. Nhiều ý kiến bi quan cho rằng du lịch Việt Nam đi tới đâu, bê-tông hóa tới đó với nhiều hệ lụy, cảnh quan xuống cấp, môi trường ô nhiễm. Bảo tồn và phát triển là cặp phạm trù mâu thuẫn đối kháng. Nhưng không hẳn là như vậy.

Bảo tồn và phát triển: Không khó để dung hòa

Trong du lịch, muốn phát triển bền vững phải biết bảo tồn các giá trị lịch sử, văn hóa hay cảnh quan thiên nhiên. Và muốn bảo tồn phải phát triển đúng hướng. Cặp phạm trù bảo tồn và phát triển có những khác biệt nhưng tác động qua lại, thúc đẩy và hỗ trợ chứ không triệt tiêu nhau. Có chăng chỉ là mâu thuẫn giữa cộng đồng và các nhóm lợi ích (chủ đầu tư).

Mô hình homestay theo hướng du lịch cộng đồng (nhấn mạnh tính bền vững của môi trường và xã hội) ở các tỉnh phía Bắc là minh chứng thuyết phục cho việc bảo tồn để phát triển và ngược lại. Tất cả các nơi lưu trú đều là nhà sàn, lợp tranh, gỗ tạp và tận dụng triệt để vật liệu nhẹ ở địa phương. Bê-tông chỉ dùng để nâng cột nhà sàn. Từng homestay đều có phong cách riêng theo văn hóa bản địa mỗi vùng nhưng nệm, gối phải chuẩn 4 sao.

Homestay A Chu (huyện Vân Hồ, tỉnh Sơn La) được Tổng cục Du lịch vinh danh là "Điểm du lịch cộng đồng tiêu biểu năm 2018". Ngoài 26 chỗ ngủ riêng còn có phòng đôi hay phòng riêng cao cấp, giá từ 700.000 đồng đến 2 triệu đồng/đêm. Pu Luông Retreat ở huyện Bá Thước, tỉnh Thanh Hóa được xây dựng hoàn toàn bằng vật liệu nhẹ, nhìn như nhà cấp 4 nhưng có hồ bơi sinh thái, giá phòng từ 1,5 triệu đồng/đêm, vậy mà quanh năm hết chỗ.

Hồ bơi sinh thái được cải tạo từ ao cá ở Pu Luông Retreat

Bản du lịch cộng đồng Sin Suối Hồ (huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu) như vườn địa đàng sót lại của hạ giới. Nhà trình tường của người H’Mông bằng đất dày hơn nửa mét, tiện nghi khép kín, giường nệm 4 sao, một phòng có từ 8-10 giường mà giá thành hoàn thiện chỉ khoảng 150 triệu đồng/căn.

Homestay Maison en Bambou Phong - Le Vent (TP Sa Đéc, tỉnh Đồng Tháp) được chủ nhân tự thiết kế bằng tre, "độc", lạ cạnh làng hoa. Giá thành xây dựng hoàn chỉnh chưa tới 90 triệu đồng/nhà. Khách thích vì sự giản dị, độc đáo và rất Nam Bộ.

Vật liệu nhẹ không thể sánh với bê-tông về độ bền nhưng giá thành rẻ hơn nhiều lần; lại dễ hoán chuyển, thay đổi công năng hoặc làm mới. Quan trọng nhất là thân thiện môi trường, gần gũi con người và hài hòa với thiên nhiên vốn có - điều du khách đang rất cần để cân bằng cuộc sống hiện đại. Thực tế, xã hội không tẩy chay hoặc thành kiến với các công trình bê-tông nhưng không đồng tình với việc lạm dụng như hiện nay. Hội chứng bê-tông hóa một cách tùy tiện phải được chặn đứng thì du lịch Việt Nam mới phát triển bền vững.