Điện mặt trời "0 đồng": Một ý tưởng, nhiều cách làm

Điểm chung của các mô hình điện mặt trời "0 đồng" phổ biến tại Mỹ, Úc và châu Âu là khách hàng không phải trả chi phí đầu tư ban đầu, đồng thời được sử dụng dòng điện này với mức giá thấp hơn giá điện lưới trong một thời gian dài. Tuy nhiên, mỗi quốc gia có khung pháp lý, cách vận hành mô hình khác nhau.

Chẳng hạn, tại Mỹ, Bộ Năng lượng công bố danh sách chính thức các công ty dịch vụ năng lượng (ESCO) có đủ điều kiện cung cấp điện tái tạo, bao gồm điện mặt trời áp mái, cho các tòa nhà, trường học, bệnh viện và doanh nghiệp tư nhân. Hợp đồng dịch vụ ESCO có thể kéo dài 10-25 năm.

Hiệp hội Các công ty dịch vụ năng lượng Mỹ (NAESCO) xác nhận thị trường này tại Mỹ đạt giá trị hàng tỉ USD và đóng vai trò lớn trong việc giảm tiêu thụ năng lượng trên phạm vi quốc gia.

Với dạng hợp đồng mua bán điện mặt trời (PPA), theo Bộ Năng lượng Mỹ, nhà đầu tư sẽ lắp đặt hệ thống điện mặt trời trên mái để khách hàng sử dụng và trả tiền theo lượng điện tiêu thụ; thời hạn thường từ 20-25 năm. Mức giá PPA ban đầu gần như luôn thấp hơn giá điện lưới tại thời điểm ký và có thể đi kèm mức tăng giá hằng năm từ 1%-3%. Thực tế vận hành cho thấy mô hình này tại Mỹ giúp tiết kiệm 10%-30% so với giá điện truyền thống.

Tại châu Âu, một ví dụ tiêu biểu cho mô hình ESCO là hợp đồng do Caverion Norway, công ty cung cấp dịch vụ kỹ thuật năng lượng tại Na Uy, thực hiện cho bệnh viện Oslo University Hospital, với mục tiêu giảm tiêu thụ năng lượng khoảng 60 GWh/năm cho toàn bộ khối tòa nhà trước năm 2030.

Cơ chế chung mà các công ty ESCO áp dụng tại Na Uy thường là doanh nghiệp chịu toàn bộ chi phí đầu tư để nâng cấp, hiện đại hóa hệ thống kỹ thuật của tòa nhà (sưởi, thông gió, ánh sáng, hệ thống cơ - điện, tự động hóa...). Sau đó, chủ sở hữu tòa nhà trả lại chi phí đầu tư cho toàn bộ gói nâng cấp hiệu suất năng lượng thông qua phần tiết kiệm chi phí năng lượng đạt được theo thời gian thỏa thuận trong hợp đồng.

Tại Úc, mô hình ESCO có mức độ phổ biến thấp hơn Mỹ và châu Âu. Chính phủ Úc mô tả ESCO là một phương pháp "tương đối mới" trong lĩnh vực hiệu quả năng lượng, chủ yếu được áp dụng cho tòa nhà chính phủ, cơ sở công nghiệp hoặc các dự án nâng cấp hiệu quả năng lượng lớn.

Thay vào đó, mô hình PPA phổ biến hơn tại Úc. Các đơn vị tư vấn như Solar Choice cho biết PPA thương mại tại Úc thường kéo dài 10-15 năm, với tùy chọn gia hạn thêm và mức giá PPA gần như luôn thấp hơn giá điện lưới ngay từ ngày đầu vận hành. PPA là giải pháp không tốn chi phí đầu tư, trong đó khách hàng thanh toán đơn giá điện mặt trời rẻ hơn giá điện lưới và nhà cung cấp chịu trách nhiệm vận hành, bảo trì trong suốt thời hạn hợp đồng.