Đỏ mắt tìm gạo Việt xanh phát thải thấp

Hiệp hội Ngành hàng Lúa gạo Việt Nam (VIETRISA) cho biết thực hiện Đề án "Phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL đến năm 2030", tính đến cuối tháng 11-2025, diện tích tham gia đã đạt gần 355.000 ha, vượt gần 200% mục tiêu đề ra.

Chưa đủ hàng để mở mã sản phẩm

8 doanh nghiệp (DN) tham gia đề án đã được cấp chứng nhận "Gạo Việt xanh phát thải thấp" với sản lượng 70.000 tấn. Ở vụ đông - xuân 2024-2025, lượng phát thải giảm được của mô hình này đạt 3,7 tấn CO2/ha, góp phần bảo vệ môi trường và tạo ra những lô gạo xanh, sạch hơn.

Tháng 6-2025, lô 500 tấn gạo của Công ty CP Nông nghiệp công nghệ cao Trung An - một DN tham gia đề án và được gắn nhãn hiệu "Gạo Việt xanh phát thải thấp" - đã xuất khẩu sang Nhật Bản với giá 820 USD/tấn, ghi nhận nỗ lực thay đổi sản xuất của nông dân và DN.

Thế nhưng, ở thị trường trong nước, nhãn hiệu "Gạo Việt xanh phát thải thấp" hầu như chưa thấy xuất hiện. Bà Dương Thanh Thảo, Phó Giám đốc Công ty CP Gạo Ông Thọ (TP HCM), cho biết DN có liên kết với nông dân trong đề án trên với diện tích 50 ha, bao tiêu sản lượng nhưng chưa ghi nhãn trên sản phẩm.

Theo bà Thảo, muốn phát triển một mã hàng, cần sản lượng đủ để cung cấp quanh năm trong khi lượng hàng hiện tại vẫn chưa đủ nên DN chỉ bán như sản phẩm thông thường. "Hơn nữa, người tiêu dùng vẫn quan tâm đến các tiêu chí như chất lượng, giá cả và độ ngon, còn yếu tố "xanh" chưa đóng vai trò quyết định. Có thể sau vài vụ nữa, khi sản lượng gạo nhiều hơn, chúng tôi sẽ mở mã hàng mới" - bà Thảo cho hay.

Ông Huỳnh Thế Vinh, Giám đốc điều hành Công ty CP Vinh Hiển Farm, cũng cho biết DN có vùng nguyên liệu thuộc diện tích chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp của đề án nhưng chưa đưa ra dòng sản phẩm riêng. Thực tế, một số thương hiệu gạo trên thị trường bán tại siêu thị AEON, MM Mega Market... có ghi nhãn "gạo giảm phát thải" nhưng không sử dụng logo "Gạo Việt xanh phát thải thấp" của VIETRISA, với giá bán cao hơn chút ít so với sản phẩm cùng loại và đang chờ phản hồi từ phía người tiêu dùng.

"Để khuyến khích nông dân tham gia mô hình giảm phát thải, các DN phải mua lúa cao hơn so với quy trình sản xuất thường vài trăm đồng/kg nên sẽ ưu tiên xuất khẩu sang thị trường cao cấp với giá bán cao hơn" - ông Vinh lý giải.

Trong khi đó, đại diện một hệ thống bán lẻ thực phẩm cao cấp ở TP HCM cho hay Việt Nam hiện chưa bắt buộc sản phẩm phải có các chứng nhận liên quan đến giảm phát thải, bền vững... như châu Âu, mà mới chỉ khuyến khích tự nguyện. Do đó, từng DN tùy theo chiến lược của mình sẽ có cách làm khác nhau để phát triển các sản phẩm này ra thị trường. Những DN có nhu cầu gọi vốn từ châu Âu sẽ chủ động thực hiện các quy trình chứng nhận, sau đó sẽ đẩy mạnh truyền thông đến người tiêu dùng ở giai đoạn sau.

Lợi cả... nhiều đường

Tại một triển lãm về kinh tế xanh ở TP HCM gần đây, Công ty CP Thương mại Dịch vụ Saty đã giới thiệu một số dòng sản phẩm gạo giảm phát thải.

Ông Võ Hoàng Tân, Giám đốc công ty, cho biết mô hình canh tác lúa gạo của DN liên kết với nông dân theo quy trình "1 phải, 6 giảm". Quy trình này giúp giải quyết nhiều vấn đề như: bảo vệ môi trường (giảm khí nhà kính), bảo đảm lợi nhuận cho nông dân và cung cấp sản phẩm minh bạch cho người tiêu dùng. Trong đó, "1 phải" là sử dụng giống lúa có xác nhận, chuẩn về lượng và xuất xứ, ví dụ giống từ Viện Kỹ thuật Nông nghiệp miền Nam hoặc giống ST25 của kỹ sư Hồ Quang Cua; "6 giảm" gồm: giảm lượng giống gieo sạ, phân, thuốc, nước, chi phí và nhân công.

"Mô hình áp dụng kỹ thuật tưới ngập khô xen kẽ với thiết bị IoT (internet vạn vật) để điều chỉnh bơm tưới. Việc quản lý nước giúp giảm lượng mê-tan, loại khí thải chính trong canh tác lúa nước, từ 30%-50%. Mô hình cũng giúp giảm 30%-50% lượng phân hóa học, như ure, so với cách canh tác thông thường" - ông Tân so sánh.

Theo ông Tân, việc sản xuất giảm phát thải không trực tiếp làm gạo ngon hơn. Thế nhưng, các yếu tố như gieo trồng đúng giống, canh tác hướng hữu cơ sẽ giúp sản phẩm có hương vị chuẩn và an toàn cho sức khỏe người tiêu dùng.

"Người tiêu dùng hiện nay quan tâm đến nguồn gốc thực tế sản phẩm. Hệ thống của Saty cung cấp dữ liệu real-time (thời gian thực), cho phép khách hàng thấy rõ nhật ký canh tác, tình trạng đồng ruộng và quy trình sử dụng phân thuốc, thay vì chỉ tin vào nhãn mác. Việc sản phẩm gạo giảm phát thải là điểm cộng với người tiêu dùng" - ông Tân nhìn nhận.

Trao đổi với phóng viên Báo Người Lao Động, ông Lê Thanh Tùng, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký VIETRISA, cho biết quy trình sản xuất "Gạo Việt xanh phát thải thấp" không chỉ bảo vệ môi trường mà còn giảm chi phí, từ đó nâng lợi nhuận cho nông dân. Nông dân tham gia đề án đã giảm chi phí sản xuất đáng kể, từ 1,7-4,9 triệu đồng/ha, so với sản xuất ngoài mô hình này, tương đương giảm giá thành 326-1.052 đồng/kg lúa tươi.

Chi phí giảm được từ mô hình giảm phát thải là nhờ lượng giống gieo sạ giảm 50%-65% (tiết kiệm khoảng 70-130 kg/ha), lượng phân đạm trung bình giảm 31,3%, giảm 1-3 lần phun thuốc bảo vệ thực vật và cắt giảm lượng nước tưới (rút nước ít nhất 2-3 lần/vụ). Quan trọng hơn, năng suất tăng từ 1,4-15,9 tạ/ha, tương đương 3,2%-22,1%, so với canh tác truyền thống. 

ĐƠN VỊ ĐỒNG HÀNH