Ai là vị trạng nguyên đầu tiên?

Hỏi ra mới biết, vị cán bộ văn hóa trên là ông Lê Viết Nga, Giám đốc Bảo tàng tỉnh Bắc Ninh. Vì sao ông Nga lại phát biểu như vậy trong khi nhiều sử sách, và cả hoành phi câu đối trong đền thờ Lê Văn Thịnh đều ghi Ngài là Trạng nguyên khai khoa?

Ông Nga giải thích:

- Đúng là người dân có bức xúc về những ý kiến của tôi. Họ cứ bảo ông Nga viết thế thì hạ thấp Ngài... Họ phản đối bài tôi viết trên báo Bắc Ninh, gửi thư tới Tổng biên tập báo. Một số người ở thôn Bảo Tháp (xã Đông Cứu, huyện Gia Bình- quê hương của Lê Văn Thịnh) mới đầu cũng phản ứng, nhưng bây giờ thì đỡ hơn rời. Còn ở Đình Tổ (nơi có khu Lăng mộ và đình làng thờ Lê Văn Thịnh) thì có người vẫn còn làm rất căng. Hôm nọ, một cán bộ ở Cục Di sản có điện về cho tôi bảo là người ta gửi (đơn kiện) lên đó, đề nghị tôi gửi tài liệu (bài báo đã công bố trên báo Bắc Ninh) để trả lời.

. Căn cứ vào đâu ông cho rằng Lê Văn Thịnh không có danh vị Trạng nguyên?

- Lê Văn Thịnh sinh năm 1050 trong một gia đình khá giả ở trang Bảo Tháp - nay là thôn Bảo Tháp thuộc xã Đông Cứu. Lớn lên, khi nhà Lý mở kỳ thi Minh Kinh bác sĩ (1076), Lê Văn Thịnh đã đỗ đầu. Như vậy, về học vị của Lê Văn Thịnh, nếu gọi chính xác là người đỗ đầu trong khoa thi đầu triều thời Lý ở nước ta, chứ không nên gọi là Trạng nguyên vì khi đó chưa có danh vị này. Đến năm 1247, đời Trần mới đặt tam khôi (là ba bậc đỗ đầu gồm Trạng Nguyên, Bảng Nhãn và Thám Hoa).

. Có vẻ như một số bà con còn chưa quen với cách nhìn nhận này?

- Đúng vậy, câu đối, hoành phi, đại tự đều theo cách gọi dân gian ghi Lê Văn Thịnh là Trạng Nguyên. Kể cả đền thờ Lê Văn Thịnh ở chính quê ông cũng thế, vì những chữ như "Lê Trạng nguyên cố trạch" hoặc "Khai quốc Trạng nguyên"... khiến người đời sau gọi không thật chính xác danh vị của cụ. Đây là điều thường thấy ở các di tích. Giống như danh hiệu "Lưỡng quốc Trạng nguyên, tôi thấy câu đối hoành phi của khá nhiều nơi đều ghi vị như vậy, nhưng thực ra lịch sử VN chỉ có 2 người là Mạc Đĩnh Chi và Nguyễn Đăng Đạo ở Bắc Ninh là được danh hiệu này.

. Ấy vậy mà có khi người ta lại tưởng ông Nga có ý tứ gì đó khi đưa ra quan điểm như trên. Rằng ông Nga hạ thấp cụ Lê Văn Thmh để "dành" danh vị Trạng nguyên đầu tiên"cho danh nhân xã khác...

- Vì không nắm được cụ thể, nên người ta mới bức xúc, nhưng tôi tin rằng sự thật vẫn là sự thật. Thực ra, mộ cụ Lê Văn Thịnh ở Đình Tổ và tượng rồng liên quan đến cụ ở Bảo Tháp đều là tôi tìm ra cả. Ngày xưa, Viện Khảo cổ đào gần đền thờ ở Bảo Tháp cứ tưởng mộ Lê Văn Thịnh hóa ra mộ Hán. Đến khi làm hồ sơ công nhận di tích, tình cờ tôi nghe một cô người địa phương bảo là quê cháu cũng thờ một ông như thế này nhưng mà cứ gọi là "mộ ông ăn mày", tôi mới kéo quân xuống, mới phát hiện ra mộ Lê Văn Thịnh để bây giờ xây thành lăng mộ....

. Nếu Trạng nguyên đầu tiên không phải là Lê Văn Thịnh thì là ai?

- Cũng là người Bắc Ninh quê tôi, là trạng nguyên Nguyễn Quan Quang- người Tam Sơn, huyện Từ Sơn, đỗ Trạng năm 1246.

. Năm 1247 mới có danh vị Trạng nguyên, vậy mà ông lại bảo Trạng nguyên đầu tiên của VN là Nguyễn Quan Quang?

- Đúng là năm 1247 mới có danh vị trạng nguyên và Nguyễn Hiền là trạng nguyên khoa thi năm này. Nhưng lịch sử khoa bảng lại tính Nguyễn Quan Quang là vị trạng nguyên đầu tiên. Là bởi vì Nguyễn Quan Quang đỗ đầu khoa thi trước đó chỉ 1 năm (năm 1246), nên triều đình gọi luôn cả người đỗ đầu năm trước đó cũng là Trạng nguyên luôn, giống như ông giám đốc sở nhà tôi, đang là PTS, nhà nước có quy định bỏ học vị PTS, nên đương nhiên ông ấy là TS vậy. Mặc dù cũng là Trạng nguyên không chính thức, nhưng tất cả các sách đều ghi Nguyễn Quan Quang là Trạng nguyên (một cách chính thức). Trong danh sách 47 vị trạng nguyên treo ở Văn Miếu - Quốc Tử Giám (Hà Nội) thì Nguyễn Quan Quang được ghi đầu tiên rồi sau đó mới là Nguyễn Hiền!

. Mặc dù không phải là Trạng nguyên theo đúng nghĩa, nhưng danh vị của Lê Văn Thịnh hẳn không vì thế mà bị ảnh hưởng...

- Đúng vậy. Lê Văn Thịnh là người đỗ đầu khoa thi đầu tiên, là vị tổ khai khoa của nền khoa bảng Việt Nam. Tôi không dám so với các trạng nguyên sau này, nhưng nói nôm na, ông ấy quả thật là siêu việt. Tại sao thời đấy chỉ con em quan lại mới được đi thi, mà ông ấy là con người dân bình thường (theo thần tích, bố ông làm nghề bốc thuốc) ở mãi Đông Cứu mà lại được đi thi khoa đầu tiên, rồi đỗ đầu, làm quan to? Tôi vẫn muốn lý giải điều này!

- Xin cảm ơn ông. Chúng tôi ghi nhận ý kiến trên của ông, và mong tiếp tục có sự trao đổi với đông đảo bạn đọc để có những nhận thực đúng.