Thân thiện New Zealand

Có lẽ một trong những nét đặc thù thu hút du khách đến New Zealand là tìm hiểu về đời sống văn hóa của người Maori - dân tộc đầu tiên xuất hiện ở vùng đất này khoảng 1.000 năm trước.

Tự hào thổ dân Maori

Khác với thổ dân các quốc gia trên thế giới, người Maori giữ vai trò quan trọng trong đời sống xã hội New Zealand và đóng góp không nhỏ trong sự hình thành, phát triển của đất nước mang cái tên đầy ấn tượng “vùng đất của những dải mây trắng”. “Đặc ân” này là nhờ Hiệp ước Waitangi năm 1840, giải quyết được bất đồng giữa người Maori và dân da trắng kéo dài hàng thế kỷ, đem lại những quyền lợi cơ bản cho người Maori dưới sự bảo hộ của Hoàng gia Anh.

Hành trình khám phá New Zealand của chúng tôi dành nhiều thời gian ở Rotorua - trái tim của nền văn hóa Maori - để hòa nhập vào cuộc sống thổ dân đặc trưng ấy. Chúng tôi dừng chân tại biểu tượng Te Puia - quê hương của Học viện Nghề thủ công và nghệ thuật Maori; nơi bảo hộ, gìn giữ những kỹ năng Maori truyền thống như chạm khắc và dệt đan.

Hướng dẫn viên địa phương của đoàn chúng tôi là nữ thổ dân đặc quánh chất Maori khi diện chiếc váy đan bằng sợi lanh. Bà tự hào giới thiệu: Tổ tiên người Maori là những thuyền trưởng kỳ tài người Hawaiki từ Polynesia đi trên những chiếc thuyền độc mộc khổng lồ đến khai phá New Zealand. Những chiếc thuyền này cũng sử dụng làm phương tiện chiến đấu với sức chứa khoảng 120 người, phân bổ đều đặn bên phải, trái và ở giữa thuyền. Nó được xem như đỉnh cao của nghệ thuật thủ công; được chế tác từ gỗ của một loại cây đặc biệt ở New Zealand và chạm khắc, trang trí rất công phu; được công nhận là thuyền độc mộc lớn nhất thế giới. Phần mũi và phía đáy ở phần lái của thuyền chạm hình người. Hai bên thân thuyền trang trí các hình xoắn ốc và nhiều hình tượng khác với 2 màu đen - đỏ. Lông chim hải âu được đan thành cờ hiệu cắm trên mũi thuyền. Đặc trưng của người Maori là những hình xăm trên người, từ mặt mũi, tay chân như một văn tự của dân tộc để ghi lại những câu chuyện kỳ thú của tổ tiên dân tộc Maori. Trải qua bao thăng trầm lịch sử, nền văn minh hiện đại của thế giới không hề làm mờ nhạt nét đẹp mộc mạc giản dị của văn hóa Maori. Đó là sức sống quật cường, quyết tâm giữ gìn bản sắc dân tộc mà không phải thổ dân nào cũng có được!

Đặc quánh chất thổ dân

Chúng tôi ghé thăm một ngôi làng Maori truyền thống và hết sức ngỡ ngàng trước lối kiến trúc độc đáo với những hoa văn điêu khắc trên từng chi tiết của các ngôi nhà như những câu chuyện đầy chất nghệ thuật. Trong văn hóa Maori, khách đến thăm nhà được đón tiếp trọng thị ngay trước sân nhà và được xem như một thành viên trong gia đình. Niềm tự hào, sự hãnh diện về văn hóa được người Maori gửi gắm vào từng lời ca, điệu múa hết sức đặc sắc. Nhưng nghi thức chào mừng truyền thống của văn hóa Maori thoạt đầu làm chúng tôi bối rối khi một chàng trai Maori trong chiếc áo kết bằng lông chim đón chúng tôi với bộ dạng dữ tợn, hò hét và vung vẩy giáo mác. Sau khi xác nhận chúng tôi chỉ đến thăm nhà để tìm hiểu cuộc sống thổ dân, một phụ nữ khác tiếp chúng tôi bằng một bài hát réo rắt tiếng dân tộc. Chúng tôi không hiểu lời hát nhưng rất thích thú với giai điệu của nó. Giờ thì chúng tôi hiểu tại sao người Maori không cần chữ viết vẫn lưu giữ được nét văn hóa của mình qua nhiều thế hệ. Quả thật âm nhạc là thứ ngôn ngữ tuyệt vời không biên giới, đi vào tận ngóc ngách tâm hồn người cảm nhận.

Bước vào ngôi nhà của người Maori, chúng tôi thấy đa phần là hình chữ nhật, bằng gỗ, hơi thấp, mái dốc đứng, mỗi nhà đặt tên theo một vị tổ tiên trong bộ tộc. Những bức chạm khắc hoa mỹ, những tấm rèm, những cột xà được sơn phết đều là hiện thân của các thần thoại, truyền thuyết, những sự kiện lịch sử hoặc những người được tôn kính. Phần lớn những bức chạm khắc có khuôn mặt to hơn thân hình với cái lưỡi lè ra thật dài làm nhiệm vụ truyền miệng qua bao thế hệ mà không cần chữ viết.

Chúng tôi được đưa vào khu vực bảo tàng để trải nghiệm kỹ nghệ chạm khắc và đan lát của người Maori. Khu vực xưởng nghề phía sau bảo tàng là nơi những người thợ thủ công ngày đêm miệt mài đục đẽo, điêu khắc gỗ, xương, đá, đất sét theo đơn đặt hàng của khách từ khắp nơi trên thế giới. Tuy không phải là dân trong nghề và kiến thức có hạn nhưng tôi vẫn cảm nhận những tác phẩm điêu khắc của người Maori rất lạ, rất thiêng liêng như gửi gắm vào đấy tất cả tình thương yêu, sự tự hào về bản sắc. Vì lẽ đó nên quầy lưu niệm của bảo tàng lúc nào cũng đông đúc khách chen mua. Nghề đan cũng là một nét độc đáo của văn hóa Maori. Từ chiếc giỏ đơn giản để đựng thức ăn đến những chiếc áo choàng bằng lông chim, nghề đan đã thổi vào đó những tinh túy trong giá trị tinh thần và niềm tin của người Maori. Tại bảo tàng, chúng tôi mục kích người thuyết minh lấy một lá cây xé thật mảnh thành sợi rồi đan thắt lại thành chiếc giỏ. Thật vi diệu biết bao! Với người Maori, vật gia truyền quý báu là chiếc áo choàng đan bằng sợi lanh thật công phu, tốn rất nhiều thời gian; được truyền qua nhiều thế hệ.

Về ẩm thực, Maori cũng có đời sống riêng. Chúng tôi được chứng kiến nghi thức khai bếp với 2 chàng trai Maori to lớn, lực lưỡng dùng 2 cây sắt dài xóc vào tay cầm của chảo đồ ăn có đường kính cả mét kéo lên từ bếp âm dưới đất. Nắp chảo được mở ra, cơ man là bắp, bí đỏ, khoai lang, khoai mì... Mùi thơm ngào ngạt lan tỏa, kích thích vị giác của mọi người. Chúng tôi đã đánh chén no nê một buổi tiệc Maori thịnh soạn với đủ các món ăn lẫn lộn giữa truyền thống và hiện đại! Rồi những màn trình diễn văn hóa Maori đã mê hoặc chúng tôi với điệu nhảy poi lịch lãm và điệu haka hùng dũng để thật sự thấu hiểu văn hóa Maori.

Cừu được trân trọng như người

Trên đường đến trang trại Agrodome, chúng tôi được thông tin: Ở New Zealand, cừu nhiều hơn người với tổng số gần 40 triệu con, trong khi dân số chưa đầy 5 triệu người. Một phần tư diện tích 268.000 km2 của New Zealand dành để nuôi cừu, phần lớn lấy thịt và làm len. Mỗi năm khoảng 30 triệu cừu và 3 triệu gia súc đưa vào lò mổ với thị trường chính là Bắc Mỹ và Tây Âu.

Dù từng xem các show diễn kiểu này tại Úc nhưng ở New Zealand chúng tôi vẫn có những cảm giác mới lạ, náo nức riêng. Trên sân khấu không chỉ vài chú cừu trình diễn mà là bản hợp ca của 19 giống cừu đặc trưng nhất New Zealand với những bộ lông dày mang nhiều sắc độ xám trắng khác nhau. Đừng trông chúng hiền lành, chậm chạp là thế mà nghĩ rằng chúng ngớ ngẩn. Sau tiếng điểm danh của người quản trò, từng chú đủng đỉnh bước ra sàn diễn một cách thuần thục, điệu đàng và đứng trên bục theo đúng tên, vị trí của mình. Bất ngờ, tiếng sủa ầm ĩ, gắt gỏng của những chú chó săn xóa tan bầu không khí yên tĩnh của bầy cừu. Nhanh như cắt, từ hậu đài, những chú chó phóng ra sân khấu rồi phi vụt lên người các chú cừu trên bục giữa tràng vỗ tay giòn vang của khách. Rồi một bầy vịt lạch bạch bước ra. Các chú chó nhanh chóng làm nhiệm vụ chăn dắt của mình, lùa bầy vịt sắp hàng theo một trật tự nhất định.

Tiếp đó, chúng tôi được xem cảnh xén lông cừu bằng máy thật điệu nghệ của người quản trò. Chỉ trong nháy mắt, bộ lông cừu dày mượt kia đã bị cắt rụi, tôi bỗng thấy cay cay trên mắt. Gần chỗ tôi ngồi nhiều tiếng trẻ con bật khóc nức nở. Từ dãy ghế trước mặt tôi, một bé gái cởi chiếc áo bông trên người đưa cho mẹ bảo lên mặc cho cừu! Có lẽ hiểu được tâm trạng của chúng tôi, người quản trò giải thích: Những con cừu bị xén lông sẽ được đưa vào chăm sóc trong những khu riêng biệt để hồi phục, tái tạo lại lớp lông mịn màng ấy trong vài tháng. Màn trình diễn lại tiếp tục với tiết mục mời khách lên vắt sữa bò, còn trẻ nhỏ được phát những bình sữa để cho cừu, dê, bò bú như chăm sóc những đứa em. Những con thú thật dạn dĩ vì chắc đã quá quen với cảnh được du khách trìu mến cho ăn như vậy.

Từ giã sân khấu, chúng tôi lên xe tham quan một vòng trang trại rộng hơn 150 ha, tha hồ ngắm nghía những chú cừu, bò, hươu, lạc đà, đà điểu... trong một không gian khoáng đạt. Khi xe chúng tôi vừa dừng lại, cả đàn thú thả rông chạy ra đón mừng như những đứa trẻ chờ mẹ về để nhận quà trông thân thiện và gần gũi xiết bao! Chúng tôi cho chúng ăn, vuốt ve, chụp hình với chúng như những người bạn thân tình. Không chỉ du khách nước ngoài mà còn có rất nhiều phụ huynh nội địa đưa con em đến đây vui chơi với thú. Agrodome đáng yêu đến thế nên từng đạt danh hiệu “Trang trại có dịch vụ xuất sắc nhất New Zealand”; là môi trường giáo dục trẻ em về tình yêu thiên nhiên, những trải nghiệm về đời sống động vật.

Tạm biệt Agrodome, lòng tôi cứ lâng lâng một cảm giác khó tả. Một quốc gia biết trân trọng, thương yêu từ những con vật, biết giáo dục người dân tình yêu động vật một cách sâu sắc như vậy chắc hẳn sẽ hiếm cảnh đồng loại sát hại lẫn nhau. Bởi thế, nhiều năm liền, New Zealand được bình chọn là một trong những quốc gia đáng sống nhất thế giới!

Một nghi thức thật vui khi người Maori làm quen với khách là tục chạm mũi. Nhưng phải nhớ nhé, chạm mũi 2 lần là bằng lòng kết bạn. Còn không cẩn thận mà chạm đến 3 lần xem như khách muốn trở thành “một nửa còn lại” của người thổ dân đấy! Mặc dù ngày nay có bao nghi thức mới của đời sống văn minh du nhập vào New Zealand nhưng người Maori vẫn luôn giữ gìn những truyền thống dân tộc từ ngàn xưa.