Thành cổ Tuyên Quang

Thành cổ Tuyên Quang nay thuộc tổ 8, phường Tân Quang, thị xã Tuyên Quang, tỉnh Tuyên Quang. Theo những tài liệu còn lưu giữ được thì thành được xây dựng năm 1592, thời nhà Mạc và chỉ xây trong một đêm đã hoàn tất! Thành cấu trúc theo kiểu hình vuông, mỗi bề tường dài 275 m, cao 3,50 m, dày 0,8 m, diện tích 75.625 m2, ở giữa mỗi mặt thành có một vành bán nguyệt, giữa vành bán nguyệt đó là cửa, trên cửa xây tháp, mái ngói. Trong tường có một con đường nhỏ xung quanh dùng làm đường tiếp đạn lên thành. Ngoài cùng, bao bọc tường thành là một lớp hào ngập nước theo kiểu phòng thủ “thành cao, hào sâu” thời trung cổ. Gạch xây thành là loại gạch có kích thước lớn hơn nhiều so với hiện nay, làm bằng thứ đất nhiều quặng sắt rất rắn, đó là đặc trưng của kiểu gạch thời Lê. Trong thành, chếch hướng Bắc là đồi Thổ Sơn cao 50 m, dốc đứng phải qua 193 bậc đá mới lên tới đỉnh, đồi này cũng chỉ đắp trong một đêm! Đến đầu đời Nguyễn, thành được sửa chữa, gia cố thêm bằng loại gạch nhỏ.

Vào triều Lý, Tuyên Quang gọi là Tam Kỳ (hay Tam Cờ), là một điểm thương nghiệp phát triển, có lái buôn nhiều nơi lui tới.Từ đời Lê trở về sau, các triều đại đều đóng quân ở thành Tuyên Quang.

Thành Tuyên Quang cũng là chứng nhân cho nhiều sự kiện lịch sử quan trọng của vùng quê cách mạng này, từ cuộc chiến đấu anh dũng của đồng bào các dân tộc Kinh, Tày, Dao, Cao Lan đánh thực dân Pháp đóng trong thành năm 1884 đến khí thế vũ bão, sục sôi những ngày khởi nghĩa tháng 8-1945 lịch sử, buộc phát xít Nhật phải đầu hàng, giải phóng hoàn toàn thị xã Tuyên Quang. Sau đó, trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, thành cổ Tuyên Quang còn hai lần chứng kiến thất bại của quân Pháp vào năm 1947 và năm 1949.

Ngày 20-3-1961, lần đầu tiên kể từ khi Chính phủ về Hà Nội, cán bộ, chiến sĩ, đồng bào các dân tộc tỉnh Tuyên Quang vinh dự đón Bác Hồ về thăm lại quê hương cách mạng. Người đã có buổi nói chuyện với toàn thể nhân dân ở sân vận động phía Bắc đồi Thổ Sơn ngay trong thành cổ.

Trong quá trình xây dựng, phát triển của thị xã, một số trục đường của thị xã chạy cắt qua vị trí thành cổ nên hiện nay, thành cổ Tuyên Quang bị chia cắt, hiện còn lại hai cổng và một số đoạn tường thành bằng loại gạch nhỏ. Tuy nhiên, những dấu tích ít ỏi của một di tích lịch sử cấp quốc gia nằm ngay trong lòng thị xã Tuyên Quang này đang có nguy cơ bị mai một bởi xung quanh khu vực thành cổ, nhiều người dân tự do bày bán hàng hoa quả, tạp hóa, vứt rác bừa bãi làm mất mỹ quan và ảnh hưởng trực tiếp đến khu di tích.